Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.02.1999, Side 27

0-10) til að meta styrk verkjanna og hvetja þá til að láta
vita ef verkjameðferðin er ófullnægjandi.
Staðsetning leggjar. Þegar meðferð er hafin og í hvert
skipti sem stökum skammti af lyfi er dælt í epidúral legg er
athugað hvort leggurinn liggi í epidúral bilinu. Þetta er gert
með 2 ml sprautu og er stimpillinn dreginn varlega til baka.
Eðlilegt er að draga um 0,5 ml af glærum vökva til baka
(u.þ.b. magnið sem leggurinn tekur). Ef blóð er dregið til
baka eða meira en 0,5 ml af glærum vökva, er beðið með
lyfjagjöf og fengið álit svæfingarlæknis á því hvort endi
leggjarins hafi færst yfir í nærliggjandi æðar (blóð) eða
hvort hann hafi farið yfir dúru (mænuvökvi). Hægt er að
athuga hvort glæri vökvinn er mænuvökvi með því að
prófa með Hema-Combistix® hvort í honum er glúkósa.
Ef lyfin eru gefin í sídreypi er ekki talin ástæða til að
athuga staðsetningu leggjarins reglulega nema við
sérstakar aðstæður, s.s. vegna gruns um að leggurinn hafi
færst til eða vegna mikilla/skyndilegra breytinga á
verkjastillingu, lífsmörkum eða meðvitund.
Umbúðir á stungustað. Aðeins er skipt um umbúðir
eftir þörfum þar sem mikil hætta er á að leggurinn losni við
umbúðaskipti. Ef þörf er á að skipta um umbúðir (t.d.
umbúðir lausar eða óhreinar, leki/blæðing í umbúðir) er
stungustaðurinn þveginn með Klórhexidín® spritti (0,5%).
Umbúðir yfir stungustaðnum eru hafðar gegnsæjar (t.d. IV-
3000™) til að hægt sé að athuga/meta stungustað og
stöðu leggjarins þar. Gott ráð er að nota ca. 15x15 cm
Mefix™ þar sem búið er að klippa burt miðjuna (ca. 5 cm í
þvermál) og er Mefixið notað til að tryggja festu gegnsæju
umbúðanna, en gatið leyfir að hægt sé að fylgjast
óhindrað með stungustaðnum.
Stungustaðurinn er athugaður m.t.t. roða, bólgu, vilsu,
eymsla. Eðlilegt er að sjá örla fyrir sermi- eða blóðvökva
(serosanguinous vökva) við stungustað. Mjög mikilvægt er
einnig að athuga hvort leggurinn hafi færst til, jafnvel
runnið út, en talsverð hætta er á að það gerist þar sem
erfitt er að festa epidúral leggi svo vel sé.
Fylgst er með umbúðum leggjarins við hverja staka
lyfjagjöf eða a.m.k. einu sinni á vakt. Leggurinn er festur
tryggilega og gætt að því að ekki sé tog eða brot á hon-
um. Mjög algengt er að umbúðir losni, t.d. þegar sjúklingar
snúa sér eða svitna mikið. Vel getur reynst að festa
legginn upp eftir bakinu með breiðum (5 cm) silkiplástri
(Lekosilk™); oft er einnig notað Mefix™. Ef umbúðir eru
blautar við legginn getur það bent til að leggurinn hafi
færst til, jafnvel togast eða runnið út og er þá mikilvægt að
fá álit svæfingarlæknis.
Sýkingarvarnir. Smitgátarvarnir samkvæmt reglum
sjúkrahússins eru viðhafðar í hvívetna við epidúral lyfja-
meðferð. Epidúral leggurinn er lagður við dauðhreinsaðar
(aseptískar) aðstæður.
Lyf sem innihalda rotvarnarefni eru ekki gefin í epidúral
eða í intrathecal bilið nema að sérstaklega athuguðu máli.
FBA-dreypi, sem er íblandað (Adrenalín®) í loftskipta-
skáp í apóteki, má vera uppi hjá sjúklingi þar til pokinn
tæmist. Ekki á að skipta reglulega um slöngur, gjafasett,
síu eða legg nema þess gerist sérstaklega þörf. Þessi
regla er höfð í Ijósi þess að talin er vera minni hætta á
sýkingum ef tengsl eru órofin samanborið við að skipta um
sídreypi og gjafasett með reglulegu millibili.
Bakteríusía. Ekki er skipt reglulega um bakteríusíu
(filter) við legginn sé sjúklingur með legginn í nokkra daga
nema ef þurfa þykir, s.s. sía hefur óhreinkast af líkams-
vessum. Rétt er að kalla þá svæfingarlækni til. Bakteríusíur
er hægt að sérpanta. Ef sía losnar frá leggnum fyrir slysni
þarf oftast að fjarlægja legginn.
Hreyfing og endurhæfing. Epidúral leggurinn færist til
u.þ.b. 3 cm með hreyfingum sjúklingsins. Ef fyrirséð er að
leggurinn eigi að vera lengur en 1 -2 daga er hann stund-
um hafður þannig að ll-merkið á leggnum nemi við
stungustað (10 cm), jafnvel III (þ.e. 15 cm). Ef einungis 5
cm (merkt I) eru frá enda leggjarins að húð sjúklings eru
meiri líkur á að leggurinn detti út og þarf því sérstakrar
aðgátar við til að tryggja að leggurinn sé vel festur.
Þegar sjúklingur, sem fær lyf í epidúral legg, fer fram úr
er alltaf einhver honum til stuðnings í fyrstu. Sjúklingum,
sem fá staðdeyfilyf í bólusum, mega (og eiga) að fara á
fætur með aðstoð sé þess gætt áður að þeir séu ekki
máttlausir eða mjög dofnir í fótunum. Sjúklingar sem fá
deyfingu á lendar-, (lumbal) eða spjald- (sacral) svæðið er
hættara við þessum fyigikvillum en þeim sem fá hana á
brjóst (thorax) svæðinu. Sjúklingar, sem fá svæðisbundna
FBA-sídreypismeðferð, eru yfirleitt í lítilli hættu á að fá dofa
eða máttleysi í fótum en hættan eykst eftir því sem
leggurinn/deyfingin er neðar og skammturinn er stærri.
Ef dofi eða tilfinningarleysi er mikið af völdum staðdeyfi-
lyfs er hætta á þrýstingssárum og eru gerðar ráðstafanir þar
að lútandi (legusáravarnir, lyfjaskammtur e.t.v. minnkaður).
Þvagtregða eða þvagteppa. Oft er regla að hafa
sjúklinga með þvaglegg meðan þeir fá staðdeyfilyf í
stökum skömmtum eða óþynnt staðdeyfilyf í epidúral
legginn. Epidúral meðferð með FBA-dreypi ein og sér er
ekki forsenda fyrir að sjúklingur sé með þvaglegg eins og
oft er ranglega haldið.
Stakar iyfjagjafir. Til að minnka óþægindi frá stökum
lyfjagjöfum (oft lýst sem brunatilfinningu sem leiðir niður í
fót) eru lyfin gefin hægt, u.þ.b. 10 ml á 2-3 mín. Ef
sjúklingur finnur enn fyrir óþægindum er lyfið gefið hægar
og má reyna að láta sjúklinginn beygja sig fram en það
færir enda leggjarins frá ertum taugaendum. Ef staðdeyfilyf
eru geymd í ísskáp, en það er óþarfi, eru þau ekki gefin
beint úr ísskápnum.
Til hagræðingar við stakar lyfjagjafir og til að minnka
hættu á sýkingum er hægt að hafa gúmmítappa við síu
leggjarins. Tappinn er þrifinn með spritti eins og á við um
lyfjagjafir í æð um gúmmítappa
Tímarit hjúkrunarfræðinga • 1. tbl. 75. árg. 1999
27