Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.02.1999, Blaðsíða 37

tækjabúnað og skrifstofu, frekar en að sameina deildir."
Hann segir þjónustumynstur sjúkrahúsanna að breytast og
því þurfi að hefja hönnun á nýju sjúkrahúsi í Reykjavík þar
sem hvorugt sjúkrahúsið dugi lengur. „Áður fyrr reistu
menn sjúkrahús þar sem legurýmið var 70-80 prósent af
gólfrýminu, nú eru reist sjúkrahús í Bandaríkjunum þar
sem legurýmið er 20-30 prósent þar sem starfsemin fer
mest fram á göngudeildum, dagdeildum, skurðdeildum og
rannsóknarstofum.“ Hann bendir á nauðsyn þess að
byggja hluta sjúkrahúsanna sem sjúkrahótel. „Bandaríkja-
menn hafa notað sjúkrahótel í 30-40 ár en legukostnaður
á þeim er ekki nema um fjórðungur þess sem það kostar
að liggja inni á hátæknisjúkrahúsi. Aðalkostnaður við að
reka hátæknisjúkrahús er launakostnaður hjúkrunarfræð-
inga og tæknimanna en það er samkvæmt breskum og
bandarískum upplýsingum 2/3 af kostnaði, t.d. við gjör-
gæslu.“ Hann segir aðalmótstöðumenn gegn tillögum um
sjúkrahótel, hér á landi sem og á Norðurlöndunum, hafa
verið lækna og hjúkrunarfræðinga. „Hvað er að þessu
fólki? Ég held það vilji bara lifa í gamla deildarkerfinu, sé
að verja landamærin. íhaldssemin ríður ekki við einteym-
ing.“
Hann telur að vinna hefði lög um miðlægan gagna-
grunn mun betur.
„í fyrsta lagi eiga menn ekki að halda því til streitu að
þarna ríki persónuvernd, það er bara sjónhverfing, það sér
hver meðaigreindur bóndi að er ekki hægt að tryggja. Við
fengum þó inn að tölvunefnd getur sett aðgangshindranir
sem er veigamesta nýbreytnin. Ég er mjög óánægður með
að erfitt virðist vera að fylgja eftir upplýstu samþykki, þetta
er óljóst orðað. Ég var heldur ekki nægilega sáttur við
aðgang vísindamanna. Mest var ég þó óánægður með
einkaleyfið. Við verðum þó að búa við þetta núna, þetta
eru orðin lög og við verðum að fara að lögum. Sjúklingar
geta þó neitað að láta setja upplýsingar í grunninn.
Forsendur fyrir því að eitthvað fari í þennan grunn er að
sjúklingurinn samþykki það. Læknirinn getur ekki neitað,
en sjúklingurinn getur neitað. Þetta eru mannréttindi
sjúklingsins. Ég hef því miður grun um það að verulegur
hluti þjóðarinnar hafi litla hugmynd um hvað er hér á
ferðinni. Sérstaklega þegar maður hefur hlustað á
alþingismenn sem sumir virðast vita sáralítið um hvað er
að gerast.“
Hann segir eitt af aðalverkefnum landlæknisembættis-
ins vera að verja mannréttindi. Landlæknir er ráðgjafi ráð-
herra og ríkisstjórnar en eitt fyrsta verkefnið, sem beið
hans er hann tók við starfinu, var bréf frá dómsmálaráðu-
neytinu sem fjallaði um hvort landlæknir gæti útvegað
ósakhæfum geðsjúkum fanga vistun á réttargeðsjúkrahúsi
á Norðurlöndunum, en hann var í fangelsi. „Þetta voru ekki
mannréttindi, að þurfa að senda manninn utan, og ég fór
því að berjast fyrir því að koma upp Sogni, skrifaði m.a.
grein í Læknablaðið 1978. Menn voru á móti því að koma
upp svona stofnun, sérstaklega ráðuneytisstjóri og geð-
læknar. Á réttargeðdeild ræður yfirlæknir ekki alfarið ferð-
inni, hann verður að taka á móti því fólki sem er dæmt til
vistunar og hann hefur ekki leyfi til að útskrifa án dóms-
úrskurðar. Þetta er auðvitað fortíðarhyggja hjá læknunum
en svona var þetta. Það tók því 14 ár að koma á réttar-
geðdeild að Sogni og það voru þeir Guðmundur Bjarna-
son og Sighvatur Björgvinsson sem komu málinu í gegn.“
Hann hefur einnig barist fyrir auknum réttindum
sjúklinga. „Annað sem lá á borðinu hjá mér þegar ég tók til
starfa var beiðni frá sjúklingum um að fá að lesa eigin
sjúkraskrá. Menn voru á móti því, en ég leitaði í læknalögin
og þar eru setningar sem má túlka þannig að sjúklingur
hafi rétt á því að lesa skrá sína." Hann vann einnig að því
að sjúklingar fengju bætur ef óhapp, sem leiddi til örorku,
hafði komið upp í aðgerð.
„Fyrsta málið af þessu tagi fór fyrir fjáriaganefnd, ég fór
með sjúklinginn með mér og hann fékk í bætur 32 gamlar
milljónir, slíkt hafði ekki komið fyrir áður. Bæturnar komu á
fjáraukalögum og einhver sagði: „Ef ferill landlæknis verður
svona, þá á hann eftir að verða dýr.“
Upp úr þessu var settur á stofn slysasjóður sjúkiinga,
fyrstu tillögur komu frá landlæknisembættinu ’83 en þær
voru ekki samþykktar fyrr en '89. „Lögfræðingar ráðu-
neytis áttu erfitt með þá hugsun að greiða bætur þegar
ekki var hægt að rekja óhapp til mistaka eða einhvers
blórabögguls.” Hann tók einnig upp bókunarkerfi læknis-
aðgerða til að sjúklingar vissu hvenær kallað yrði í þá í
aðgerð og gætu þar af leiðandi undirbúið sig fyrir hana.
„Þessi breyting kostaði mikil skrif í Læknablaðið og
mörgum fannst þetta óþarfi.” Honum fannst sjúklingar oft
vita furðu lítið um hvað gert hafði verið við þá og fannst því
ástæða til að taka upp skriflegt samþykki sjúklinga fyrir
aðgerð. „Með því móti aukast líkurnar á því að læknir og
sjúklingur tali rækilega saman en á því gat orðið
misbrestur. Ingibjörg Pálmadóttir hefur staðið sig vel í
réttindamálum sjúklinga.”
Tvískipting í samfélaginu
Þó heilsugæslan hafi tekið miklum framförum þá hefur
Ólafur áhyggjur af því að einn þriðji af hinum tekjulægstu
segist fresta því að leita til lækna vegna fjárskorts og
helmingur þjóðarinnar telur sig ekki hafa efni á að fara til
tannlæknis, en það sýna niðurstöður landskannana sem
gerðar voru á vegum embættisins 1995-1997. „Hvað
þýðir að bjóða upp á svona þjónustu? Nú vilja tannlæknar
hækka eigin laun! Ég vildi gjarnan heyra meira frá
Hjúkrunarfélaginu um þetta. Því það er nú einu sinni svo
að læknar og hjúkrunarfræðingar eru og munu verða
umboðsmenn sjúklinga og ef við sinnum því ekki þá koma
bara til sögunnar umboðsmenn frá Alþingi. Það er
staðreynd að í allri velmeguninni eru hópar sem er verið að
skilja eftir. Nú erum við að upplifa tvískiptingu í samfélag-
37
Tímarit hjúkrunarfræðinga • 1. tbl. 75. árg. 1999