Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.06.2006, Blaðsíða 17

á í umræddum bæklingi: „Engir tveir
einstaklíngar hafa sömu þarfir og sömu
vandamál og eins getur ástand og líðan
breyst frá einni stund til annarrar. í þessu
tilliti þarf hjúkrunarfræðingur ávallt að
vera til taks til að meta slíkar breytingar
og taka afstöðu til þess hvernig best sé
að bregðast við þeim“ (bls. 14).
Þjónusta við aldraða: Stjómsýslu-
úttekt
Ríkisendurskoðun gerði stjórnsýsluúttekt
á síðasta ári á þjónustu við aldraða og
birti niðurstöður í skýrslu í október 2005.
I úttektinni er m.a. fjallað um starfsmenn
og umönnun á öldrunarstofnunum.
Fram kemur að árið 2003 hafi verið
starfandi 38 öldrunarheimili á landinu
með samtals 1.785 hjúkrunarrými.
Meðalhlutfall hjúkrunarfræðinga á þessum
stofnunum var aðeins 15,6%. Hæsta
hlutfall hjúkrunarfræðinga er á Sóltúni
eða 22,5% skv. þjónustusamningi en
lægst fór hlutfall hjúkrunarfræðinga niður í
1,2% af fjölda starfsmanna við umönnun!
Fimm ofangreindra heimila nutu eingöngu
utanaðkomandi aðstoðar við hjúkrunina,
þar af fjögur frá heilsugæslustöðinni
á staðnum. Árið 2003 fékk hver íbúi
þessara öldrunarheimila að meðaltali 4,8
hjúkrunarklukkustundir á sólarhring. Alls
voru hjúkrunarklukkustundirnar á hvern
einstakling ásólarhring undir viðmiðunum
landlæknisembættisins á 20 af þessum
38 öldrunarheimilum.
Af þessum upplýsingum í stjórnsýslu-
úttekt Ríkisendurskoðunar er Ijóst að
verulegt átak þarf að gera í fjölgun
hjúkrunarfræðinga á öldrunarstofnunum
til að tryggja besta mögulega árangur
í umönnun miðað við eðlilega nýtingu
mannafla og hagkvæmni í rekstri,
eins og segir í bæklingi landlæknis-
embættisins. Þá er einnig Ijóst að það
hjúkrunarheimili, sem best er statt skv.
úttektinni, er Sóltún. Þar er einmitt vel
skilgreindur þjónustusamningur milli
rekstraraðila og ráðuneytis, samningur
sem kveður skýrt á um þjónustumagn og
mannafla. Stjórnsýsluúttekt Ríkisendur-
skoðunar leiðir þannig ótvírætt í Ijós
ávinninginn af þjónustusamningum
enda segir í skýrslunni: „Telja verður að
stjórnvöld ættu að setja fram kröfur um
lágmarksþjónustu öldrunarheimila sem
rekin eru fyrir opinber framlög, þ.e. magn
og gæði þjónustu og aðbúnað íbúa.
Slíkt veitti heimilunum aukið aðhald og
stuðlaði að auknu jafnrétti þeirra sem þar
dvelja, auk þess sem eðlilegt má telja að
ríkið viti hvaða þjónustu það greiðir fyrir"
(bls. 12).
Aukin heimaþjónusta
í umræðum um þjónustu við aldraða hér
á landi hefur sú áhersla, sem hér hefur
verið á stofnanavistun, verið gagnrýnd. í
svörum Sivjar Friðleifsdóttur, heilbrigðis-
og tryggingamálaráðherra í Kastljósþætti
Ríkissjónvarpsins 11. apríl sl., kom fram
að á höfuðborgarsvæðinu væru nú sjö
hjúkrunarrými á hverja 100 einstaklinga
67 ára og eldri. í nágrannalöndunum
væri meðaltalið sex rými á hverja 100
einstaklinga 67 ára og eldri. Fjölbreytni í
búsetuúrræðum og aukin heimaþjónusta
eru nú að verða aðaláhersluatriði þeirra
sem tjá sig opinberlega um þjónustu við
aldraða, hvort heldur sem eru fulltrúar
aldraðra, stjórnmálamenn eða fagfólk.
Það er vel. í áðurnefndum Kastljósþætti
kom einnig fram í máli heilbrigðisráðherra
að í könnun, sem gerð var í Hafnarfirði en
þar eru um 80 einstaklingar á biðlista eftir
hjúkrunarrými, hafi komið fram að 70%
þeirra töldu sig geta verið lengur á eigin
heimili ef þeir fengju meiri heimahjúkrun
og félagsþjónustu. Einnig kom fram að
þegar þeir sem þegar eru í hjúkrunarrými
voru spurðir hafi 50% þeirra talið að þeir
hefðu getað verið lengur á eigin heimili ef
meiri þjónusta hefði verið í boði. Þó þarna
sé um afmarkað dæmi að ræða má leiða
líkum að því að sambærileg svör fáist
annars staðar á landinu.
En hvað er átt við með aukinni heima-
hjúkrun og aukinni félagsþjónustu?
Er eingöngu átt við aukningu í þeim
þjónustuformum sem fyrir eru? Nætur-
þjónusta hefur t.d. verið takmörkuð en
Ijóst má vera að efla þarf slíka þjónustu
verulega ef stofnanavistun aldraðra
minnkar. Á sama hátt og boðið er upp
á dagvistun aldraðra ætti t.d. að bjóða
upp á næturvistun aldraðra, þ.e. að hinn
aldraði fari út af heimili sínu yfir nóttina
þannig að umönnunaraðilinn (líklega
oftast öldruð eiginkona) fái hvíld og geti
þannig tekist á við umönnunarhlutverkið
yfir daginn. í bókinni Líkami og sál:
Hugmyndir, þekking og aðferðir í
hjúkrun (2005) bendir höfundurinn,
dr. Kristín Björnsdóttir, á að í mörgum
tilfellum leiði slíkur flutningur á ábyrgð
á umönnun og meðferð frá starfsfólki
heilbrigðisstofnana til aðstandenda, til
álags, vanlíðunar og félagslegra erfiðleika
á heimilunum. Flutningur á þjónustu inn
á heimilin er víðtæk aðgerð sem tengist
fjölda samfélagslegra þátta. Benda má á
nauðsyn þess að tekið verði tillit til hugsan-
legra fjarvista launamanna sem hugsa
um aldraða foreldra sína heima, t.d. með
því að réttur til fjarvista vegna veikinda
barna verði útvíkkaður þannig að hann
gildi einnig um fjarvistir vegna veikinda
maka og foreldra. Þá má einnig vera Ijóst
að slík tilfærsla umönnunar aldraðra frá
stofnunum inn á heimilin mun kalla á að
maki, börn eða aðrir aðstandendur hins
aldraða þurfi að draga sig að einhverju eða
öllu leyti út af vinnumarkaði, tímabundið
eða varanlega. Á einhvern hátt þarf að
bæta viðkomandi upp þann tekjumissi
sem hann/hún verður fyrir. Skoða þarf
hvort kerfi umönnunarbóta geti komið
til móts við slíkan tekjumissi, þ.e. að sá
aðstandandi sem annast hinn aldraða
heima fái umönnunarbætur frá ríkinu
enda má segja að verulegt opinbert fé
sparist með minni þörffyrirstofnanavistun
og að eðlilegt sé að hinn aldraði og
umönnunaraðilinn fái til sín hluta þess
fjár. Þá þarf að skoða slíka tilfærslu
þjónustu út frá jafnréttissjónarmiðum því
slík umönnunarstörf á heimilum munu
Ifkast til frekar koma til kasta kvenna en
karla. Staða kvenna á vinnumarkaði mun
þannig hugsanlega veikjast frá því sem
nú er og það væri sannarlega skref aftur
á bak í jafnréttismálum hér á landi.
Að öllum þessum þáttum þarf að hyggja
við undirbúning þess ágæta skrefs að
gera fleiri öldruðum einstaklingum en
áður kleift að búa sem lengst á eigin
heimili, með viðeigandi þjónustu og við
viðunandi lífskjör.
Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2. tbl. 82. árg. 2006
15