Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.06.2006, Blaðsíða 31

Inflúensuveirur - fuglaflensu-
veirur, hver er munurinn?
Inflúensuveirur eru af hópi svokallaðra
orthomyxoveira og eru þrír meginstofnar
veirunnar þekktir; inflúensuveira A, sem er
sameiginlegur sjúkdómsvaldur í mönnum
og dýrum, inflúensuveira B, sem sýkir
eingöngu menn, og inflúensuveira C sem
veldur mun vægari sýkingum í mönnum
en A- og B-stofnarnir. Inflúensa A og B
valda árlega flensufaröldrum en orsök
þess er m.a. að stöðugt eiga sér stað
lítilsháttar breytingar á erfðaefni veiranna
og það leiðir til þess að mótefnavakar
utan á veirunni breyta sér lítillega ár
frá ári og kallast það mótefnavakaflökt
(antigenic drift) (Upplýsingar um
inflúensu, 2006). Mótefnavakar á yfirborði
inflúensuveira kallast hemagglútínín (HA)
og nevramíníðasi (NA) en undirflokkun
inflúensuveira byggist á þeim og nöfn
hvers undirflokks dregin af upphafs-
stöfunum og númerum sem hverjum
undirflokki eru gefin. Hver undirflokkur
inflúensuveiru A sýkir að öllu jöfnu
ákveðnar dýrategundir, t.d. menn,
ákveðnar fuglategundir, svín, kattardýr,
hesta eða seli og er sjaldgæft að sýkingar
verði á milli tegunda. Af á annað hundrað
undirtegunda fuglainflúensuveiru A eru
aðeins fjórar tegundir, að undanskildum
H 1-3 og N 1-2 sem vitað er að hafi
sýkt menn, þ.e. H5N1, H7N3, H7N7 og
H9N2 og hafa sýkingarnar valdið vægum
einkennum að undanskilinni H5N1
veirunni (WHO, 2006). Villtir vatnafuglar,
s.s. endur og gæsir, eru náttúrulegir
hýslar veirunnar og geta borið hana í
görnunum án þess að bera einkenni
sýkingar en aðrar fuglategundir, s.s.
alifuglar, geta verið viðkæmir fyrir henni
(Haraldur Briem, 2005). Ekki er að fullu
Ijóst hverjar smitleiðir H5N1-afbrigðisins
hafa verið hjá mönnum sem tekið hafa
4veikina en allt bendir til að það sé mikil
nánd við dauða og sýkta hænsnfugla
og hafa tilfellin flest verið í afskekktum
héruðum þar sem fátækt er mikil og
upplýsingastreymi af skornum skammti.
Fuglainflúensa er fyrst og fremst
fuglasjúkdómur en Ijóst er að því
lengur sem faraldurinn varir í fuglum
því meiri líkur eru á að breytingar verði
á erfðaefni H5N1-veirunnar sem geta
leitt til heimsfaraldurs inflúensusýkinga í
mönnum (Haraldur Briem, 2006).
Heimsfaraldur inflúensu
Heimsfaraldur inflúensu verður þegar
meiri háttar breytingar verða á erfðaefni
inflúensu A veirunnar, kallað uppstokkun
mótefnavaka (antigenetic shift), en þá
veita mótefni, sem menn hafa myndað við
inflúensusýkingar undanfarinna ára eða
fengið með bólusetningum, enga vörn.
Slíkt gerðist þrisvar á síðustu öld: árið
1918 (H1N1), árið 1957 (H2N2) og árið
1968 (H3N2). Faraldurinn 1918, spánska
veikin svokallaða, var langmannskæðust
en þá er talið að 40-50 milljón manna
hafi látist af völdum veikinnar í heiminum.
Nú eru liðin um 40 ár frá síðasta faraldri
og því óttast menn að stutt sé í þann
næsta. Hættunni á að heimsfaraldur
inflúensu breiðist út byggist á þremur
þáttum: 1) nýr stofn inflúensu birtist í
dýraríkinu, 2) þessi nýi stofn fer að sýkja
menn og 3) nýi stofninn fer að smitast
greiðlega milli manna. Fyrstu tvö skilyrðin
fyrir heimsfaraldri inflúensu eru nú þegar
fyrir hendi (H5N1) en hvort ástandið
kemst á 3. stigið er ekki hægt að segja
til um (Haraldur Briem, 2006). Alþjóða-
heilbrigðismálastofnunin (WHO) hefur
hvatt þjóðir heims til að auka viðbúnað og
hefur stofnunin sett fram viðbúnaðarstig
sem tengjast nýjum inflúensustofni sem
ógnað getur heilsu manna á heimsvísu
og hvetur til að þjóðir heims endurskoði
áætlanir sínar (Viðbúnaðaráætlun
heilbrigðisþjónustunnar, 2006).
íslenskur viðbúnaður og
áætlanagerð um viðbrögð gegn
heimsfaraldri
Ríkisstjórn íslands skipaði nefnd
ráðuneytisstjóra heilbrigðis- og trygginga-
málaráðuneytis og dóms- og kirkju-
málaráðuneytis í mars 2005 til að gera
úttekt á stöðu mála hér á landi. í október
2005 samþykkti ríkisstjórnin tillögur
nefndarinnar um viðbrögð og aðgerðir
vegna hugsanlegs faraldurs inflúensu.
Þar er miðað við að fylgst sé náið
með þróun áhættumats og viðbúnaði hjá
þjóðum Evrópusambandsins og Alþjóða-
heilbrigðisstofnuninni og viðbúnaður hér
á landi sniðinn að þeim. Það hlutverk
er í höndum heilbrigðismálaráðuneytis,
sóttvarnalæknis og almannavarnadeildar
ríkislögreglustjóra. Myndaður hefur verið
stýrihópur til að kalla til vinnuhópa með
fulltrúum allra þeirra stofnana, samtaka
og félaga sem koma á einn eða annan
hátt að einstökum málaflokkum. Vinnan í
vinnuhópunum mun felast í að skilgreina
verkferla við afbrigðilegar aðstæður
eins og þær eru áætlaðar að verði ef
þjóðfélagið lamast vegna útbreidds
inflúensufaraldurs. Sóttvarnalæknir hefur
lagt fram Yfirlit um viðbúnaðaráætlun
heilbrigðisþjónustunnar við heimsfaraldri
inflúensu og er hægt að nálgast hana
á veraldarvefnum (sjá heimildaskrá,
Viðbúnaðaráætlun (2006)). í henni er
skilgreint hvaða helstu þætti viðbragðs-
áætlun þarf að innihalda og er þar á
meðal betri vöktun inflúensutilfella,
skipulag heilsugæslu og heimahjúkrunar
ef til faraldurs kemur, skipulag sjúkra-
hússþjónustu í heimsfaraldri, víðtækt
birgðahald veirulyfja og annarra
nauðsynlegra lyfja og útdeilingu á hvoru
tveggja, birgðahald á hlífðarbúnaði og
hjúkrunarvörum o.m.fl. Lögð er áhersla
á að vinna viðbragðsáætlunina í góðri
samvinnu við faghópa sem í hlut eiga.
Þar á meðal eru hjúkrunarfræðingar.
Árlegir inflúensufaraldrar og
smitleiðir
Árlegir faraldrar inflúensu ganga oftast
á tímabilinu frá október fram til mars og
valda auknu álagi á heilbrigðiskerfið en
talið er að 10-15 % þjóðarinnar sýkist ár
hvert og fylgir því nokkur umframdauði
(HaraldurBriem, 2005). Inflúensuveirurnar
sýkja slímhúð í öndunarvegi og geta valdið
sýkingu bæði í efri og neðri loftvegum
og er meðgöngutími sýkingarinnar 2
dagar en að meðaltali 1-4 dagar. Sýktir
einstaklingar, jafnvel með lítil eða engin
einkenni, geta gefið frá sér smitefni og
þannig smitað aðra. Fullorðnir sýktir
einstaklingar dreifa inflúensuveirum að
jafnaði með dropasmiti og loftbornu smiti
í kjölfar hósta og hnerra í 3-5 daga en
ung börn mun lengur, í allt að 3 vikur,
og alvarlega ónæmisbældir einstaklingar
jafnvel enn lengur. Smit með dropum
verður þegar smitandi dropar berast úr
öndunarvegi sýkts einstaklings við hósta
og hnerra og lenda á slímhúð í augum,
nefi eða munni á öðrum einstaklingi.
Smágerður svifúði úr öndunarvegi sýkts
einstaklings, með ögnum sem eru <5 pm
í þvermál, getur svifið með loftstraumum
og borist í öndunarveg ósýkts einstaklings.
Til að rjúfa slíka smitleið þarf sérstaka
Tímarit hjúkrunarfræöinga - 2. tbl. 82. árg. 2006
29