Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.06.2006, Blaðsíða 50

Jóhanna Bernharðsdóttir, lektor við hjúkrunarfræðideild Háskóla íslands, johannab@hi.is
s
GEÐHJUKRUN OG GEÐORÐIN 10
Eins og gefur aö skilja beinast störf
geðhjúkrunarfræðinga einkum að því að
efla geðheilbrigði, koma auga á einstaklinga
með geðræn vandamál og veita þeim og
fólki sem býr við geðsjúkdóma umönnun.
Undanfarið hefur mönnum orðið tíðrætt
um að það sé engin heilsa án geðheilsu
og því má með sanni segja að allir
hjúkrunarfræðingar, hvar sem þeir starfa,
þurfi að rækta og taka mið af geðheilbrigði
skjólstæðinga sinna.
Oft notum við orðin geðheilsa,
geðheilbrigði, geðræn vandamál og
geðsjúkdómar þegar við ræðum um
tilfinningalíðan. Hugtakið geðheilsa eða
geðheilbrigði vísar til tilfinningalegrar
vellíðanar, að einstaklingur búi við mikil
Iffsgæði, að eigin mati, og fái notið
sín. Það er að sjálfsögðu eftirsóknarvert
að viðhalda góðri geðheilsu, bæði
fyrir einstaklinginn sjálfan sem og allt
samfélagið. Mörg störf hjúkrunarfræðinga
beinast að því að efla geðheilsu fólks, og
úrræði þar að lútandi, með faglegum
stuðningi og fræðslu, t.d. í ungbarnavernd
og í skólahjúkrun.
Meginmarkmiðið er þá að efla geðheilsuna
með því að styðja einstaklinginn eða
hópinn í að takast á við áhættuþætti eða
atburði,semmargirstandaóhjákvæmilega
frammi fyrir, með jákvæðu hugarfari og
snúa vörn í sókn þannig að af hljótist
lærdómur sem nýtist til áframhaldandi
velfarnaðar í lífinu.
Oft notum við orðin geð-
heilsa, geðheilbrigði, geð-
ræn vandamál og geðsjúk-
dómar þegar við ræðum
umtilfinningalíðan. Hugtak-
ið geðheilsa eða geðheil-
brigði vísar til tilfinninga-
legrar vellíðanar, að ein-
staklingur búi við mikil lífs-
gæði, að eigin mati, og fái
notið sín.
Margir verða tímabundið varir við geðræn
vandamál eða einkenni sem geta líkst
einkennum geðsjúkdóma án þess að
uppfylla greiningarmerki þeirra. Trúlega
fara fæstir í gegnum lífið án þess að
finna einhvern tímann fyrir tilfinningalegri
vanlíðan eða vandamálum. Þá er um
að ræða sársaukafulla líðan sem getur
átt sér stað hvenær sem er á lífsleiðinni
og jafnvel tengst áföllum, þroskaferli,
aðstæðum og heilsubresti af ýmsum
toga. Vanlíðanin getur haft mismikil áhrif
á daglegt líf og lífsánægju viðkomandi
og þá er gott að njóta skilnings og
hvatningar fjölskyldu og vina og faglegrar
færni fagfólks.
Hjúkrunarfræðingar eru vegna eðlis starfa
sinna í þeirri fagstétt sem oft er í nánustu
samneyti við einstakling eða fjölskyldu
á tímum tilfinningalegrar vanlíðanar. Þá
gildir að greina vanlíðanina snemma og
hjálpa viðkomandi að draga úr henni,
t.d. með því að segja frá, hreyfa sig eða
slaka á. í þessu felst einnig að auka
innsæi viðkomandi í líðan sína, viðhorf,
hegðun og aðstæður. í þessu samhengi
veita geðhjúkrunarfræðingar ráðgjöf eða
aðra geðræna aðstoð, s.s. lausnamiðaða
meðferð. Þetta er gert til þess að efla
færni einstaklingsins, nýta styrkleika hans
og hæfni til að leysa vandann sem býr að
baki og setja ný markmið eftir því sem
við á.
Umönnun geðsjúkra er sérhæfð hjúkrun
sem getur, eftir atvikum, farið fram á
sjúkrahúsi, í athvörfum, sambýlum eða
á heimilum sjúklinganna. Þjónustan er
oft veitt í þverfaglegu samstarfi og í sem
mestri samvinnu við sjúkling og aðstand-
endur. Störf geðhjúkrunarfræðinga
beinast þá gjarnan að því að hlúa að
grunnþörfum sjúklingsins og efla færni
hans tii sjálfsbjargar, oft í samvinnu
við þá sem næstir honum standa.
Eitt veigamikið hlutverk geðhjúkrunar-
fræðinga er að skapa umhyggjusamt
umhverfi, hvort sem er á sjúkradeild
eða annars staðar, sem veitir öryggi og
markvissa örvun til að hver og einn njóti
sem mestrar lífsfyllingar, efli færni sína og
rækti hæfileikana.
Auk þessa samhæfa geðhjúkrunar-
fræðingar gjarnan aðra meðferð
sem skjólstæðingar njóta, fylgja
eftir árangri hennar og veita sjálfir
sérhæfða geðmeðferð sem miðar
að bættri tilfinningalíðan. Hvar sem
geðhjúkrunarfræðingar starfa er
skilningur á aðstæðum skjólstæðingsins
í brennidepli, virðing borin fyrir þeirri
merkingu sem hann leggur í eigin
aðstæður og komið til móts við hann
þar sem hann er staddur á lífsgöngu
sinni. Geðorðin 10 geta hæglega verið
eitt af leiðarljósunum í geðhjúkrun
jafnt fyrir skjólstæðingana sem og
hjúkrunarfræðinginn sjálfan.
48
Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2. tbl. 82. árg. 2006