Morgunblaðið - Sunnudagur - 07.05.2017, Blaðsíða 16

VIÐTAL
16 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 7.5. 2017
Ú
t um gluggann á Ægisíðunni
blasir úfið hafið við í allri sinni
dýrð. Við Árelía höfum komið
okkur vel fyrir í gömlum leður-
sófa með kaffi úr postulíns-
bollum og það er eins og við höfum hist í gær.
Við könnumst hvor við aðra frá gamalli tíð en í
þá daga hittumst við oft fyrir tilviljun úti á líf-
inu. Síðan hefur mikið vatn runnið til sjávar,
börn bæst í heiminn og skilnaðir að baki; gleði
og sorgir. Nýjar áskoranir blasa sífellt við og
það er nóg sem þarf að ræða. Árelía er nýbúin
að gefa út enn eina bókina, Sterkari í seinni
hálfleik, en árin sem geta kallast miðja lífsins
eru henni sérstaklega hugleikin.
Framtíðarstarf er ekki til
Árelía er dósent við viðskiptadeild Háskóla Ís-
lands, fimmtug, fráskilin þriggja barna móðir
og rithöfundur með meiru.
„Mitt svið er stjórnun og leiðtogafræði en
ég hef kennt í yfir tuttugu ár í háskólum og hef
kennt í raun flest sem tilheyrir því sviði,“ út-
skýrir doktor Árelía.
Ferill hennar hófst í stjórnmálafræði hér
heima en þaðan fór hún til London í vinnu-
marksfræði. Því næst lá leiðin til Essex í dokt-
orsnám en örlögin höguðu því þannig að hún
kom heim áður en náminu var lokið og því fékk
hún námið metið við félagsvísindasvið HÍ. „Ég
var fyrsti stúdentinn sem útskrifaðist sem
doktor af félagsvísindasviði Háskóla Íslands.“
Eftir nokkurra ára starf hjá Gallup var Ár-
elía ráðin við Háskólann í Reykjavík og kenndi
hún þar frá stofnun skólans. Þaðan lá leiðin í
Háskóla Íslands þar sem hún kennir enn.
Meðfram kennslunni hefur hún verið iðin að
skrifa bækur.
„Kennslan er mjög skemmtileg og gefandi
en við búum við þau forréttindi að fara í rann-
sóknarleyfi sem gerir það að verkum að við
förum reglulega frá. Starfinu fylgir mikið álag
en akademískt starf er eins og að lifa lífi þar
sem maður er aldrei búinn að skila ritgerðinni.
Ég er núna á þessu misseri með 200 nemendur
og það þýðir að ég stjórna eiginlega 200 manns
sem er heilmikið. Það er því gott að fara reglu-
lega frá því þá kemur maður með endurnýj-
aðan kraft aftur og hefur miklu meira að gefa.
Kennslan er lífsstíll en maður verður að taka
pásur af og til, annars verður maður ógeðslega
leiðinlegur!“ segir Árelía og hlær. „Alveg bara
súr.“
Árelía kennir nú kúrs um framtíðina á
vinnumarkaði, málefni sem hún hefur mikinn
áhuga á og skrifar um í bókinni Sterkari í
seinni hálfleik.
„Orðið starfsferill er jafnt úrelt og ritvél.
Eins og með ritvél; það má nýta þann grunn
vel þegar unnið er á tölvu en þetta er úreltur
hlutur sem við myndum aldrei fara aftur í að
nota. Nemendur mínir líta ekki á að þau séu að
fara í fast starf sem þau ætla að vera í til fram-
búðar. Það er liðin tíð. Það er mjög mikilvægt
fyrir okkur öll að átta okkur á því að við erum
ekki í einhverri línulegri þróun varðandi
starfsferil. Við erum að byggja upp fagþekk-
ingu alla ævi og svo nýtum við hana með mis-
munandi hætti,“ segir hún.
„Við þurfum öll að horfa á starfsferil okkar
eins og leikarar horfa á sinn. Þegar þú ferð í
leiklistarnám getur þú ekki átt von á því að
fara á samning hjá stóru leikhúsi alla ævi. Þú
þarft hins vegar að viðhalda fagþekkingunni,
annars ertu dottinn út. En þú getur nýtt þér
menntunina í ýmislegt,“ útskýrir Árelía.
„Fæst okkar eru alla ævi hjá einhverjum
banka; við fáum ekki gullúrið.“
Alltaf pláss fyrir fagþekkingu
Eins og fyrr segir gerir Árelía þessu málefni
góð skil í nýju bókinni en þá með fólk á
miðjum aldri og eldra í huga. Hún segir að fólk
verði að passa sig að dragast ekki aftur úr og
því sé nauðsynlegt að bæta sífellt við sig
reynslu og þekkingu.
„Á miðjum aldri þarftu að fara yfir málin;
hver er mín fagþekking? Hvernig hef ég verið
að bæta hana? Hvernig ætla ég að endur-
mennta mig? Og þá á ég ekki eingöngu við þá
sem hafa farið hinn hefðbundna menntaveg,“
segir hún. „Allt sem hægt er að vélvæða mun
verða vélvætt. Segja má að það séu mismun-
andi skoðanir hjá fræðimönnum um þessa þró-
un; annars vegar eru þeir sem segja: þessi
þróun mun valda miklu atvinnuleysi og stétta-
skipting aukast í kjölfarið. Svo eru hinir sem
segja, og ég er kannski frekar þar, að ný störf
sem ekki eru sýnileg núna verði til. Það er í
rauninni þrennt sem mikilvægt er að byggja
upp; það er sköpunarkraftur, það er „common
sense“ og í þriðja lagi greiningarhæfni. Þegar
upplýsingaflæðið er svona mikið og fólk er að
gúgla allt, þá er mikilvægt að kunna að greina
á milli réttra og rangra upplýsinga. Þannig
þarftu t.d. lögfræðinginn til að stytta þér leið,
þú þarft fasteignasalann þó að þú getir séð
þetta allt á netinu, þú þarft alltaf fólk með fag-
þekkingu. Þannig að það verður alltaf. Svo eru
það hinir sem túlka fyrir okkur tilveruna, leik-
arar, skáld og skemmtikraftar. Þessar greinar
eru vaxandi og verða það líklega áfram. Þann-
ig að ég hef ekki þessar áhyggjur en ég tel
mjög mikilvægt að byggja upp fagþekkingu,“
segir Árelía og telur hún að fólk eigi að vinna
lengur en nú er gert.
„Við munum lifa mikið lengur, jafnvel verða
níutíu plús. Fólk verður að spyrja sig: Ætlarðu
að hætta að vinna 67 ára? Á hverju ætlarðu að
lifa?,“ segir Árelía. „Að láta fólk hætta 67 ára
er algör tímaskekkja og mun breytast. Mér
finnst þetta bara mannréttindabrot!“
Konur eiga að ráða samfélaginu
Hvað finnst þér um íslenskar konur yfir fimm-
tugu í atvinnulífinu?
„Vandamálin okkar eru kannski að mörgu
leyti lúxusvandamál,“ segir hún og á þá við að
staða kvenna í fjölmörgum löndum sé verulega
slæm. „Ég hef ákveðnar áhyggjur af því að
konur á ákveðnum aldri nenna ekki lengur að
vera á vinnustaðnum, það kemur þessi tilfinn-
ing „fokk it“, ég nenni ekki að taka þátt í þess-
ari pólítík lengur. Þær hafa verið að hverfa úr
leiðtogastörfum, konur á miðjum aldri sem er
algjör synd því konur eftir fimmtugt, þegar
þær eru búnar að fara í gegnum breytinga-
skeiðið, eru að mínu mati sterkir leiðtogar. Við
eigum að ráða samfélaginu,“ segir hún bæði í
gríni og alvöru. „Vegna þess að við tökum svo
góðar ákvarðanir, við erum oftast komnar yfir
það að þóknast öllum. Við þorum í átök en er-
um samt alltaf með hópinn í huga. Ég vil sjá
konur fara áfram, verða forstjórar, forsætis-
ráðherra og ráðherrar. Við þurfum samt að
gera það án þess að ganga of mikið á okkur, án
þess að vinna alltof mikið.“
Árelía segir að eftir breytingaskeiðið komi
ákveðinn þroski og margar konur upplifi sig
sterkari en áður.
„Þú segir hlutina eins og þeir eru, þú biður
um það sem þú þarft og ert ekkert hrædd við
átök. Og ert ekki að afsaka þig. Þess vegna
kemur líka; ég nenni ekki þessu hjónabandi,
nenni ekki þessum vinnustað þar sem er sand-
kassaleikur og þá ertu kannski bara farin. En
það er ekki gott,“ segir Árelía en bókin hennar
útskýrir vel þessi mál öll. „Fyrir bókina tók ég
viðtöl við átta einstaklinga á miðjum aldri sem
höfðu gjörbreytt einhverju í sambandi við
starfsframa.“
Að ganga inn í tómið
Af hverju ertu með ástríðu fyrir þessum
aldurshópi? Er það af því að þú ert þar sjálf?
„Ég byrjaði þegar ég var fertug að pæla í
þessu, það var nú blaðagrein í Times sem
kveikti í mér og ég get ekki hætt. Ég var úti í
London um daginn og kom heim með átta eða
níu bækur í viðbót um þessi mál! Ég les enda-
laust um þetta. Það býr líka í mér ákveðinn
predikari og mín fagþekking er kannski ein-
faldlega miðlun. Ég segi oft að allt sem ég geri
sé til þess að ég geti keypt mér fleiri bækur,“
segir hún og brosir.
Þar sem Árelía kennir leiðtogafræði hefur
hún mikinn áhuga á að velta fyrir sér hvað
gerist hjá fólki á miðjum aldri, ekki síst varð-
andi leiðtoga.
„Leiðtogar breytast oft um sextugt og öðl-
ast meiri auðmýkt. Þeir fá meiri þörf fyrir að
kenna fólki. Þannig að þetta tengist auðvitað
því sem ég er að kenna. En persónulega finnst
mér þetta bara svo spennandi. Það eru svo
óendanlega miklir möguleikar sem okkar kyn-
slóð stendur frammi fyrir sem ekki áður hafa
verið í boði. Ég kom heim með eina bók sem
heitir Age is just a number. Þar greinir frá 97
ára gömlum manni sem hleypur ennþá mara-
þon. Þar bendir hann á, sem mér finnst spenn-
andi, að lífsskeiðið eftir sjötíu ára aldur er lítið
rannsakað. Hvernig við eldumst, þetta er
ónumið svið að mörgu leyti. Hugmyndir okkar
um það hvernig er að eldast eru að breytast
svo hratt. Læknar og vísindamenn hafa verið
að rannsaka mikið öldrunarsjúkdóma eins og
Alzheimer og parkinsonsveiki og fleira sem
fylgir oft hækkuðum aldri. En það er ekki
mikið verið að rannsaka heilbrigt fólk sem
komið er yfir sjötugt. Þær rannsóknir sem
hafa verið gerðar sýna að við getum náð stór-
kostlegurm árangri varðandi lífsánægju og
hreysti með því að hreyfa líkamann og iðka
andann.“
Finnst þér að við þroskumst áfram enda-
laust?
„Já, algjörlega. Eða nei, ekki allir! Fólk
verður, á miðjum aldri, annaðhvort betra eða
bitrara. Sumir staðna. Rannsóknir sýna að
lífsánægja fólks er minnst í kringum 46 ára
aldur. Á milli 40-65 lenda flestir í lífskreppu.
Það virðist vera líffræðileg staðreynd fyrir
bæði kynin,“ segir hún.
„Ég kalla þetta tómið. Við göngum inn í
tómið og þurfum að takast á við okkur sjálf.
Fyrir mér er þetta eðlilegur sársauki sem
fylgir því að þroskast. Það er alltaf eitthvað
sem þarf að leiðrétta, oft úr barnæsku og upp-
eldi, jafnvel þótt aðstæður hafi verið til fyrir-
myndar. Það er ekki óalgengt að fólk burðist
með lága sjálfsmynd eða sjálfstraust, með-
virkni, fíknir, óuppgerð sár sem valda kvíða og
þunglyndi. Eitthvað sem hefur haldið aftur af
því. Svo kemur þú á einhvern stað þar sem þú
horfist í augun við sjálfa þig og spyrð: hvert er
ég komin? Þá er kannski ýmislegt sem fólk
þarf að leiðrétta en það eru bara allt of margir
sem ekki gera það. Fólk getur ekki sleppt tak-
inu af reiði, getur ekki fyrirgefið sjálfu sér og
öðrum, tekst ekki á við fíknina. Þá er auðvelt
að flýja, fullt af flóttaleiðum.“
Er þetta ekki dæmigerð miðlífskrísa?
„Jú. Og það er ákveðin hætta á að fólk verði
biturt. Ef fólk horfist ekki í augu við sjálft sig
og tekur úr bakpokanum er ekkert auðveldara
að gera það þegar það er 65 eða 75 eða 85. Þá á
maður að vera kominn eitthvað allt annað.
Maður verður að gangast við sjálfum sér. Við
þekkjum alveg steríótýpurnar, sérstaklega
þegar talað er um gráa fiðringinn hjá körlum,
og það er stundum lítið úr þeim gert. En þeir
fara í gegnum sína krísu og velja stundum
auðvelda flóttaleið, sem er auðvitað klisjan
líka, að yngja upp. Það er ein leið, til að vita
hvort maður er ennþá sætur og sexy. En það
er auðvitað engin lausn. En ég skil þörfina. Og
það gera konur líka, svo við tölum ekki bara
um karlana. En fyrir mér er þetta svolítið að
endurtaka leikinn,“ segir Árelía.
Upplifi endurfæðingu eftir skilnað
Árelía er sjálf nýskilin og hefur nú verið ein-
hleyp í tæpt ár. Þrátt fyrir tvo skilnaði hefur
„Þú verður að gang-
ast við sjálfum þér“
Árelía Eydís Guðmundsdóttir, dósent og rithöfundur, er nýbúin að gefa út bókina Sterkari í
seinni hálfleik. Bókin fjallar um hvernig takast skal á við líf og störf á seinni hluta ævinnar,
ekki síst í ljósi þess að ævi fólks lengist sífellt. Árelía hefur mikla ástríðu fyrir lífsskeiðum
fólks og les allt sem hún kemst yfir því tengt. Hún stendur sjálf á tímamótum, er nýskilin
og hefur þurft að skipuleggja líf sitt upp á nýtt. Við ræðum um lífið og tilveruna, konur á
vinnumarkaði, miðlífskrísur, stefnumótamenninguna og um ástina sem hún trúir alltaf á.
Ásdís Ásgeirsdóttir asdis@mbl.is