Læknablaðið - 01.02.2017, Blaðsíða 15

LÆKNAblaðið 2017/103 71
R A N N S Ó K N
geta raunverulega hjálpað og hefur því öðlast skilning á því hvað
það hefði slæmar afleiðingar að taka þau ekki. Fólk með langvinna
sjúkdóma hefur auk þess mikil samskipti við lækna og það get-
ur haft áhrif á viðhorfin því gott samband læknis og sjúklings
getur aukið traust og trú á lyfjameðferðinni.3,10 Svo eru líklega
sumir sem forðast eftir fremsta megni að taka lyf nema í mestu
neyð vegna tortryggni í garð þeirra. Skortur á þekkingu vegur hér
þungt og er einn af þeim þáttum sem geta valdið vantrú og efa-
semdum gagnvart lyfjum. Mikið hefur verið fjallað um samband
lækna og lyfjafyrirtækja og áhrif þess á viðhorf fólks til lyfja. Því
hefur verið haldið fram að lyfjafyrirtæki hafi áhrif á dómgreind
lækna og hegðun þeirra, jafnvel ásamt því að lyfjaávísanir verði
óskynsamlegar.28 Fólk gerir sér grein fyrir þessum tengslum og
getur það orðið til þess að skerða traust á ráðum læknis varðandi
lyf og kveikja efasemdir um hversu mikilvægt sé að taka þau.3
Viðhorf frískra einstaklinga til lyfja hafa lítið verið könnuð með
BMQ-spurningalistanum erlendis. Þær rannsóknir sem hafa verið
gerðar hafa beinst að mismunandi heilbrigðisstéttum29,30 og við-
skiptavinum apóteka.27 Einnig hafa viðhorf sænsks almennings til
lyfja verið könnuð þar sem almenni hluti BMQ-listans var notaður.
Viðhorf Svía, líkt og Íslendinga, voru einnig jákvæðari meðal fólks
sem notaði lyfseðilsskyld lyf.31
Heildarviðhorf fólks með langvinna sjúkdóma var svipað
milli allra hópa, bæði hvað varðar mikilvægi lyfja og áhyggjur
vegna lyfjameðferðar. Viðhorf íslensku þátttakendanna með vissa
langvinna sjúkdóma voru borin saman við niðurstöður svipaðrar
rannsóknar frá Þýskalandi þar sem einnig var notast við BMQ.25
Viðhorf til lyfja almennt voru frekar svipuð milli rannsókna en
munur var á viðhorfi til eigin lyfja, til dæmis var meira ríkjandi
viðhorf meðal Þjóðverja að þeim þættu lyf sín mikilvæg. Viðhorf
Íslendinga með geðsjúkdóma voru borin saman við viðhorf banda-
rískra þunglyndissjúklinga þar sem einnig var notast við BMQ.32
Þátttakendur bandarísku rannsóknarinnar virtust hafa áhyggjur
af mögulegri ofnotkun lyfja líkt og Íslendingar. Í báðum rannsókn-
um tóku flestir þátttakendur undir fullyrðingarnar: ,,læknar ávísa
lyfjum í of miklum mæli“, ,,læknar mundu ávísa minna af lyfj-
um ef þeir verðu meiri tíma með sjúklingum sínum“ og ,,læknar
treysta um of á lyf“. Íslendingar og Bandaríkjamenn tóku síður
undir fullyrðingar um skaðsemi lyfja. Íslendingar með langvinna
sjúkdóma voru flestir sammála þessum tveimur fullyrðingum um
eigin lyf: ,,lyfin sem ég tek koma í veg fyrir að mér versni“ og ,,nú-
verandi heilsa mín veltur á lyfjunum sem ég tek“. Í bandarísku
rannsókninni voru flestir sammála fyrrnefndu fullyrðingunni en
álíka margir sammála þeirri síðarnefndu og fullyrðingunni: ,,ég
hef stundum áhyggjur af langtímaáhrifum lyfjanna sem ég tek.“
Þessar niðurstöður gefa góða hugmynd af viðhorfi fólks með geð-
sjúkdóma sem er á heildina litið frekar jákvætt.
Fleiri rannsókna er þörf á viðhorfum fólks til lyfja hérlendis.
Áhugavert væri að taka fyrir betur skilgreinda sjúklingahópa, til
dæmis fólk með astma og háþrýsting. Þá væri líka hægt að gera
samanburð við erlendar rannsóknir af svipuðum toga. Einnig væri
áhugavert að kanna viðhorf ákveðinna heilbrigðisstétta, svo sem
lækna, hjúkrunarfræðinga og lyfjafræðinga. Aldursdreifing þátt-
takenda vék nokkuð frá aldurssamsetningu þjóðarinnar en það
ætti þó ekki að trufla meginniðurstöður rannsóknarinnar. Not-
ast var við eigin frásagnir og mat þátttakenda á sjúkdóms ástandi
sínu. Aðferðin er þægileg en ekki mjög nákvæm. Best hefði verið
að fá upplýsingar um sjúkdómsgreiningar úr sjúkraskrám. Sjúk-
dómaflokkarnir voru skilgreindir mjög gróflega og sumpart háðir
túlkun hvers og eins þátttakanda, sem er vissulega veikleiki í að-
ferð rannsóknarinnar. Ef þeir hefðu verið tilgreindir nánar hefði
það getað vafist fyrir þátttakendum ásamt því að of fáir þátttak-
endur yrðu í hverjum flokki, eins og raunin varð með til dæmis
beinþynningu og illkynja sjúkdóma. Helstu styrkleikar þessarar
rannsóknar eru þeir að úrtakið er stórt og því dreift um alla lands-
hluta og svarhlutfallið gott. Niðurstöðurnar gefa því góða mynd af
viðhorfum Íslendinga til lyfja og lyfjameðferðar.
Að kortleggja viðhorf fólks til lyfja getur verið gagnlegt til að
bæta meðferð við langvinnum sjúkdómum.1 Með aukinni fræðslu
um lyf væri mögulega hægt að draga úr misskilningi meðal al-
mennings og bæta viðhorf fólks til lyfja enn frekar. Niðurstöður
þessarar rannsóknar gætu skapað grundvöll umbótastarfs fyr-
ir klíníska vinnu og til hagræðingar fyrir heilbrigðiskerfið. Slík
vinna gæti stuðlað að málefnalegri umræðu um þátt lyfja í með-
ferð sjúkdóma, vanda tengdan meðferðarfylgni og bætt samskipti
lækna við sjúklinga og lyfjafyrirtæki.
Þakkir
Lundbeck Export A/S fær þakkir fyrir veittan fjárstyrk. Jóhann
Axel Andersen þýðandi og Pétur Guðmann Guðmannsson læknir
fá þakkir fyrir íslenska þýðingu á BMQ. Daníel Þór Ólason pró-
fessor og Þorbjörn Broddason prófessor fá þakkir fyrir ráðgjöf við
gerð spurningalistans í heild sinni. Halldóru Jónsdóttur lækni er
þakkað fyrir ráðgjöf. Sesselja Sigurborg Ómarsdóttir prófessor og
Þórdís Kristmundsdóttir prófessor fá þakkir fyrir ráðleggingar.