Læknablaðið - 01.02.2017, Qupperneq 34

90 LÆKNAblaðið 2017/103
Æfingafíkn íþróttafólks
Það sem veldur þessum einkennum eru
ekki hvað síst kröfur umhverfisins og þörf
íþróttafólks fyrir að mæta óraunhæfum
kröfum um frammistöðu og líkamlegt
atgervi með ströngum æfingum og
mataræði. Þetta hefst með því að fólk
vill bæta árangur sinn og jafnvel missa
nokkur kíló en getur þróast upp í það að
æfingarnar hætta að verða ánægjulegar og
breytast í kvöð eða fíkn.
Perla sagði að einkennin væru bæði lík-
amleg og sálræn og hefðu áhrif á hegðun
fólks. Líkamleg einkenni geta verið þau að
þyngdin sveiflast upp og niður, fólk finn-
ur fyrir kulda, meiðsli og veikindi verða
tíðari, þreyta og svefnvandi og meðal
kvenna geta orðið truflanir á blæðingum.
Sálræn einkenni lýsa sér í því að við-
komandi hugsar stöðugt um mat, þyngd
og líkamslögun. Líkamsímyndin brenglast
og fullkomnunarárátta gerir vart við sig.
Fólk missir tökin á skapi sínu og andlegri
líðan og áráttuhegðun tekur völdin, svo
sem varðandi mat og allt sem hann varðar.
Hegðunin breytist og æfingar og þjálf-
un keyra úr hófi og verða að áráttu – fólk
finnur beinlínis fyrir vanlíðan ef það
fær ekki að æfa. Það fer að forðast aðra
á matmálstímum, hleypur í vörn í allri
umræðu um óheilbrigt mataræði eða óhóf-
lega þjálfun og býr til lista yfir „góðan“
og „vondan“ mat – og flokkar hann ekki
eftir bragðinu. Fólk hættir að geta slakað
á, hvíldin verður virk. Þessi þróun leiðir
svo til þeirrar öfugsnúnu niðurstöðu að
frammistaðan á íþróttavellinum versnar.
Þá eykst freistingin til að laga ástandið
með þvag- og hægðalosandi lyfjum eða
einhverju þaðan af verra . . .
Góðir og vondir þjálfarar
Perla greindi frá rannsókn sem Klara
Þorsteinsdóttir gerði árið 2013 á átröskun
meðal kvenna í þremur greinum, fim-
leikum, ballett og handbolta. Þar kom
fram að 29,2% þátttakenda reyndust yfir
meðaltalsskori íslenskra átröskunarsjúk-
linga. Í framhaldi af þessu var ákveðið
að stækka rannsóknina og fjölga bæði
þátttakendum og íþróttagreinum (20).
Perla tók þátt í þeirri rannsókn sem er
nýlokið. Í stuttu máli má segja að hún
hafi staðfest það sem kom fram í þeirri
fyrri. Afreksfólk í íþróttum sýnir meiri
einkenni lystarstols en samanburðarhópar.
Að vísu er dálítið erfitt um samanburð
hjá körlum þar sem rannsóknir vantar,
en íþróttakonur skoruðu hærra á öllum
mælikvörðum lystarstolseinkenna en
kvenkyns háskólanemar. Samanburður
við erlendar rannsóknir sýndi að
hlutfall íslensks íþróttafólks sem er yfir
klínísku viðmiðunarskori er hærra en
þær fyrrnefndu hafa sýnt í einstökum
íþróttagreinum.
Þær Perla og Jorunn veltu því fyrir
sér hvernig hægt væri að sporna gegn
þessari þróun og komust að því að
fræðsla væri fyrsta skrefið. Sú fræðsla
þyrfti að beinast að iðkendunum sjálfum
en ekki síður þeim sem að þeim standa.
Jorunn nefndi að vissulega væri mikið
til af velmenntuðum afbragðsþjálfurum
sem ekki gerðu sig seka um að ýta undir
óheilbrigt mataræði þeirra sem þeir þjálfa.
Hins vegar væru þess því miður mörg
dæmi að þjálfarar væru haldnir alls kyns
bábiljum og úreltum viðhorfum. Hún
nefndi sérstaklega þjálfara sem hefðu
komið frá austanverðri Evrópu á síðustu
áratugum. Þeir hefðu alist upp við allt
önnur viðhorf en í álfunni vestanverðri.
Til dæmis væri sú skoðun nokkuð út-
breidd meðal þeirra að það væri eðlilegt
að blæðingar kvenna beinlínis hættu með-
an þær stunduðu afreksíþróttir.
En umhverfi íþróttafólks er meira en
bara þjálfarinn. Þar koma margir við sögu,
annað íþróttafólk, vinir, foreldrar og aðrir
aðstandendur, fjölmiðlar, tískuheimurinn
og margt fleira.
Mettuð fita, sykur og pizzur
Eftir fyrirlestur um átraskanir íþróttafólks
var eðlilegt að næst væri spurt hvort til
væri eitthvað sem kalla mætti heilbrigt
mataræði. Það gerði Axel F. Sigurðsson
hjartalæknir og freistaði þess að svara
spurningunni, sem er ekki jafneinföld og
hún sýnist. Axel skilgreindi sjálfur hvaða
kröfur hann telur að heilbrigt mataræði
þurfi að uppfylla. Það þarf að tryggja
nægilega næringu og draga frekar úr en
auka hættu á sjúkdómum.
Hann vísaði til Ráðlegginga um mataræði
sem landlæknir endurskoðaði og birti
árið 2015. Þar eru helstu breytingar þær
að mælt er með neyslu mjúkrar fitu í stað
harðrar og að fólk dragi úr saltneyslu.
Spurningin væri hins vegar hvort hægt
væri að gefa út ráðleggingar sem giltu fyr-
ir alla, unga háskólastúdenta jafnt og eldri
offitu- eða hjartasjúklinga.
Hann leit um öxl og rifjaði upp að
baráttan gegn kólesterólinu hefði ráðið
L Æ K N A D A G A R
Þessi leiddu þingið um heilbrigðar sálir: Axel F. Sigurðsson, Ragnar Freyr Ingvarsson, Perla Lind og sú norska Jorunn Sundgot-Borgen.
– Ragnar stýrði svo árshátíðinni um kvöldið með salti og pipar og af öryggi, festu og glæsibrag.