Úr þjóðarbúskapnum : framvindan ... og horfur .. - 21.04.1981, Blaðsíða 3

Inngangur.
Hin mikla hækkun olíuverðs og aðgerðir stjórnvalda gegn áhrifum hennar settu
mjög svip sinn á framvindu efnahagsmála í heiminum á árinu 1980. Meðalverð á
hráolíu frá Samtökum olíuútflutningsríkja (OPEC) hækkaði úr 13 dollurum hvert
fat í desember 1978 í 29,50 dollara í febrúar 1980 eða um nær 130%. Á árinu
1980 hækkaði þetta verð enn og hafði í árslok hækkað um 170% frá því í
desember 1978. Olíuverð á frjálsum markaði hækkaði meira en OPEC-verðið á
árinu 1979 en á árinu 1980 lækkaði markaðsverðið heldur og betra jafnvægi
komst á olíumarkaðinn.
Olíuverðshækkunin fól í sér verulega rýrnun viðskiptakjara þeirra ríkja, er
flytja inn olíu, og hafði það brátt víðtæk áhrif á þjóðarbúskap þeirra. Við þetta
bættust síðan samdráttaráhrif efnahagsaðgerða, einkum aðgerða í peningamál-
um, sem gripið var til í því skyni að hamla gegn vaxandi verðbólgu svo og gegn
vaxandi viðskiptahalla í nokkrum löndum. Afleiðingin varð minnkandi hagvöxtur
og í Bandaríkjunum og Bretlandi varð samdráttur í efnahagsstarfseminni. Fyrir
allt svæði Efnahags- og framfarastofnunarinnar (OECD) varð vöxtur þjóðar-
framleiðslu á árinu 1980 um 1% samanborið við 3,3% árið 1979. Atvinnuleysi
jókst í kjölfar þessarar þróunar og varð víðast meira en það hefur verið um langt
skeið. Verðbólga fór vaxandi framan af síðasta ári og í maí var neyzluvöruverð í
OECD-ríkjum um 14% hærra en í sama mánuði árið áður. Á síðari hluta ársins
dró úr verðhækkunum og í desember var neyzluvöruverð um 12% hærra en árið
áður en meðalhækkun frá 1979 var um 13%.
Olíuverðshækkunin hafði mikil áhrif á viðskiptajöfnuð flestra ríkja. Á árinu
1978, fyrir olíuverðshækkun, var afgangur á viðskiptajöfnuði OECD-ríkja, sem
alls nam 10 milljörðum dollara, en afgangur OPEC-ríkja var aðeins 4 milljarðar
dóllara. Hins vegar var þá halli á viðskiptajöfnuði þeirra þróunarríkja, er ekki
flytja út olíu, og nam hann alls 22 milljörðum dollara. Á árinu 1980 er talið, að
viðskiptahalli OECD-ríkja hafi alls orðið 73 milljarðar dollara, afgangur olíuút-
flutningsríkjanna í OPEC hafi orðið 116 milljarðar dollara og halli þróunarríkj-
anna um 50 milljarðar dollara. Ofan á vandræði síðasttöldu ríkjanna bættust síðan
áhrif vaxtahækkunar á alþjóðlegum fjármagnsmarkaði, en ríki þessi eru mjög
skuldsett vegna langvarandi viðskiptahalla.
Horfur um efnahagsframvinduna í heiminum á þessu ári eru um margt óvissar.
Það á við um þróunina á olíumarkaði en einnig um viðbrögð einstaklinga og
fyrirtækja við efnahagssamdrætti að undanförnu og ekki sízt hvernig stjórnvöld
muni haga efnahagsstefnu og -aðgerðum í ljósi þessa. Hér skiptir framvindan í
Bandaríkjunum mestu máli. Eftir mitt ár í fyrra benti ýmislegt til þess að hagþró-