Morgunblaðið - 01.06.2018, Blaðsíða 21

21
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 1. JÚNÍ 2018
Túrkisblátt auga hálendisins Nú þegar vor víkur fyrir sumri skarta víðerni Íslands sínu fegursta. Í suðurhlíðum Heklu blasti þetta fallega bláa auga við.
RAX
Undanfarnar vikur
hefur Jim Mattis,
varnarmálaráðherra
Bandaríkjanna, átt
einkafundi í banda-
ríska varnarmálaráðu-
neytinu, Pentagon,
með varnarmálaráð-
herrum Noregs, Finn-
lands, Svíþjóðar og
Danmerkur auk utan-
ríkisráðherra Íslands.
Allir fundirnir eiga eitt sammerkt:
áhyggjur vegna aukinna hernaðar-
umsvifa Rússa í nágrenni Norður-
landanna og breytinga á stöðunni í
öryggismálum eftir að Rússar hrifs-
uðu Krímskaga frá Úkraínu fyrri
hluta árs 2014 í trássi við alþjóðalög.
Guðlaugur Þór Þórðarson utan-
ríkisráðherra var í Washington
þriðjudaginn 15. maí. Í upphafi sagði
Mattis að landafræðinni yrði ekki
breytt og nú eins og í síðari heims-
styrjöldinni og kalda stríðinu væri
Ísland mikilvægur útvörður í þágu
öryggis og stöðugleika í Atlantshafs-
samstarfinu. Það væri þakkarvert að
um þessar mundir leyfðu Íslend-
ingar bandarískum flugvélum og
mannafla að hafa tímabundna við-
dvöl með reglulegum hætti í Kefla-
vík. Enn á ný yrðu stjórnvöld Ís-
lands og Bandaríkjanna að finna
leiðir til að treysta samstarf sitt
vegna GIUK-hliðsins og náinnar
samstöðu á komandi árum.
Eftir fundinn sagði upplýsinga-
fulltrúi varnarmálaráðuneytisins að
í viðræðunum hefðu ráðherrarnir
lýst vilja til að dýpka varnartengslin
milli Bandaríkjanna og Íslands. Þeir
hefðu rætt leiðir til að auka sam-
vinnu ríkjanna á norðurslóðum og
breytingar á herstjórnakerfi NATO.
Allt er þetta í anda þess sem gerst
hefur í samskiptum Bandaríkja-
stjórnar við Evr-
ópuríki í öryggis-
málum undanfarin
misseri. Innan NATO
er lögð sífellt meiri
áhersla á gildi sam-
eiginlegra varna.
Bandaríkjamenn auka
herafla sinn í Evrópu.
Samgönguæðar yfir
Atlantshaf öðlast hern-
aðarlegt gildi að nýju.
Atlantshafsherstjórn
NATO í Norfolk í
Virginíuríki í Banda-
ríkjunum hefur til dæmis verið end-
urvakin. Meginhlutverk hennar er
að tryggja öryggi á samgöngu-
leiðunum milli N-Ameríku og Evr-
ópu, fylgjast með og hafa stjórn á
umferð um GIUK-hliðið á milli
Grænlands, Íslands og Bretlands.
Bandarískir landgöngu-
liðar í Noregi
Um miðjan janúar 2017 komu um
300 bandarískir landgönguliðar
flugleiðis til herstöðvarinnar Vær-
nes í Mið-Noregi. Þar voru fyrir
tæki og búnaður í öruggum vopna-
búrum til afnota fyrir hermennina.
Síðan hafa hópar bandarískra land-
gönguliða skipst á að koma tíma-
bundið til Noregs til að stunda æf-
ingar. Þetta er nýmæli sem tekur
mið af óvissunni sem Norðmenn og
Bandaríkjamenn telja ríkja í örygg-
ismálum á norðurslóðum.
Varnarmálaráðherra Norð-
manna, Frank Bakke-Jensen, var í
Washington og hitti Jim Mattis 20.
mars 2018. Í tilefni af fundi þeirra
var rætt við Magnus Nordenman,
sérfræðing hjá hugveitunni Atlantic
Council, sem lagði áherslu á að dvöl
og æfingar bandarísku landgöngu-
liðanna hefðu ekki aðeins gildi fyrir
Norðmenn og Bandaríkjamenn
heldur einnig fyrir Svía, Finna og
Eystrasaltsþjóðirnar. Efnt væri til
sameiginlegra æfinga með liðs-
mönnum þessara þjóða.
Ekki er talið ólíklegt að banda-
rískum landgönguliðum í Noregi
fjölgi fyrir haustið og fjölþjóðlegu
heræfinguna miklu, Trident Junct-
ure, sem þá fer fram. Um 35.000
hermenn taka þátt í henni í Noregi
og næsta nágrenni Noregs. Ætlun
Norðmanna er að láta þá reyna á
viðvörunar- og viðbragðskerfi sín
bæði borgaraleg og hernaðarleg
með það fyrir augum að þau uppfylli
sömu kröfur og alvarnaáætlanirnar í
Svíþjóð og Finnlandi.
Þríhliða samningur
Felist breyting á varnarstefnu
Norðmanna með því að heimila
bandarískum landgönguliðum tíma-
bundna dvöl til æfinga í landi sínu er
hún smáræði miðað við skrefin sem
Svíar og Finnar, þjóðir utan NATO,
hafa stigið til náins varnarsamstarfs
við Bandaríkjamenn undanfarin
misseri.
Fyrst voru gerðir tvíhliða samn-
ingar um heræfingar. Nýtt skref var
svo stigið með þríhliða samningi sem
Peter Hultqvist, varnarmálaráð-
herra Svía, Jussi Niinistö, varnar-
málaráðherra Finna, og Jim Mattis
rituðu undir í Washington 8. maí
2018.
Í krafti nýja samningsins verða
skipulagðar víðtækari og tíðari her-
æfingar en áður. Stofnað verður til
reglulegra þríhliða funda, skipaðir
starfshópar, skipst á alhliða upplýs-
ingum og samvinna aukin í fjöl-
þjóðlegu samhengi, þar á meðal á
vettvangi norræna varnarmála-
samstarfsins, NORDEFCO.
Frekari þróun þríhliða samstarfs-
ins ræðst af úrslitum þingkosninga í
Svíþjóð í september 2018 og Finn-
landi í apríl 2019. Meiri einhugur er
um málið meðal Svía en Finna.
Nýlega sendu sænsk stjórnvöld 20
bls. upplýsingabækling til 4,8 milljón
sænskra heimila um viðbrögð á
hættu- eða stríðstímum. Bækl-
ingnum, Om krisen eller kriget
kommer, er ætlað að veita almenn-
ingi leiðbeiningar um viðbrögð
vegna „alvarlegra slysa, ofsaveðurs,
tölvuárása eða hernaðarátaka“.
Danir og gasleiðslan
Claus Hjort Frederiksen, varnar-
málaráðherra Danmerkur, hitti Jim
Mattis föstudaginn 25. maí. Hann
var minntur á að Danir yrðu að ná
2% marki NATO um útgjöld til
varnarmála. Jafnframt var þakkað
hve mikið Danir hefðu lagt af mörk-
um til sameiginlegra aðgerða undir
merkjum NATO í Afganistan.
Ráherrarnir lýstu áhyggjum
vegna þess að kínverskir verktakar
sendu tilboð í gerð nýrra flugvalla á
Grænlandi. Mattis minnti á fram-
göngu Kínverja í Suður-Kínahafi
þar sem nýjum flugvöllum væri
breytt í herstöðvar, líta yrði til ör-
yggishagsmuna.
Danir sæta þrýstingi frá banda-
rískum stjórnvöldum gegn Nord
Stream 2-gasleiðslunni frá Rúss-
landi á botni Eystrasalts til Þýska-
lands.
Danska þingið samþykkti nýlega
lagabreytingu sem gerir stjórnvöld-
um kleift að neita að samþykkja
leiðslu á dönsku hafsvæði með vísan
til öryggis- og geopólitískra hags-
muna. Verði gasleiðslan lögð í efna-
hagslögsögunni fyrir norðan Borg-
undarhólm geta Danir þó ekki
stöðvað lagninguna.
Kalt norrænt mat
Margt er á döfinni í samskiptum
Bandaríkjastjórnar við norræn
stjórnvöld um öryggis- og varnar-
mál. Þetta stafar ekki af þrýstingi og
hagsmunum Bandaríkjanna heldur
af gjörbreyttri stefnu allra þessara
ríkja í öryggis- og varnarmálum
undanfarin misseri. Breytingu sem
reist er á köldu mati á nýjum að-
stæðum.
Fram til ársins 2014 var árum
saman ekki minnst á aðgerðir í þágu
sameiginlegra varna í ályktunum
NATO. Athyglin beindist að ófriðar-
svæðum utan sameiginlega varnar-
svæðisins. Danir og Svíar skipu-
lögðu varnir sínar á þann veg að
ættu þær að duga til að verja eigin
landamæri tæki langan tíma að
styrkja þær á viðunandi hátt. Þessi
umþóttunartími milli varnarleysis
og varna líður einmitt núna. Stjórn-
völd landanna sjá að viðunandi
niðurstaða fæst ekki nema í náinni
samvinnu við öflugasta herveldi
heims, Bandaríkin. Fundirnir með
Jim Mattis í Washington eru til
marks um það.
Þjóðaröryggisráð Íslands kom
saman til þriðja fundar síns 9. maí og
stjórnaði Katrín Jakobsdóttir for-
sætisráðherra honum. „Sérstaklega
var rætt núverandi hernaðarlegt
ógnarmat á Norðurlöndum í heild og
hugsanleg áhrif þess á stöðu og
ógnarmat Íslands,“ segir í tilkynn-
ingu um fundinn.
Þjóðaröryggisráðið tengir öryggi
Íslands réttilega inn í þá mynd sem
hér er lýst. Ráðið ætlar nú að hefja
endurmat á öryggishagsmunum
þjóðarinnar, niðurstaða þess hlýtur
að falla í norrænu myndina.
Eftir Björn
Bjarnason » Allir fundirnir eiga
eitt sammerkt:
áhyggjur vegna aukinna
hernaðarumsvifa
Rússa í nágrenni
Norðurlandanna og
breytinga á stöðunni
í öryggismálum.
Björn Bjarnason
Höfundur er fv. ráðherra.
Norrænir ráðherrar funda með Mattis í Pentagon