Skírnir - 01.09.2015, Blaðsíða 54

Fyrst eftir hrunið fylgdi Ólafur Ragnar í fótspor Sveins Björns-
sonar og kallaði eftir nýjum samfélagssáttmála og nýrri stjórnarskrá.
Eftir að hafa framkallað tvær þjóðaratkvæðagreiðslur um Icesave tókst
Ólafi Ragnari að gera forsetaembættið að miðdepli íslenska valda-
kerfisins með synjunarvald yfir allri löggjöf og sjálf stæða utanríkis-
stefnu. Hvort tveggja gat forseti Íslands gert án nokkurra takmarkana
eða að axla skýra ábyrgð á gerðum sínum. Forseti Íslands hætti snögg-
lega fyrra tali um „hið nýja Ísland“ en tók að boða þá kenningu að í
raun hefðum við Íslendingar átt sáttmála um lýðveldi frá árinu 1944.
Rík þjóðarsátt hefði verið um þann sáttmála og almenn sátt væri for-
senda fyrir gerð nýs sáttmála og nýrrar stjórnarskrár. Slík þjóðarsátt
væri ekki til staðar — enda að mati forsetans ekki lengur knýjandi
nauðsyn á róttækum breytingum á gildandi stjórnarskrá.
Ólafur Ragnar Grímsson forseti Íslands virðist þannig sem fyrr
haga málflutningi sínum og athöfnum eftir eigin valdahagsmunum
og geðþótta hverju sinni. Um það hefur höfundur þessarar greinar
áður dregið eftirfarandi ályktun:
Forsetans eins er að ákveða hvernig hann túlkar 26. gr. stjórnarskrárinnar,
hvenær málskotsrétturinn á við. Í hendi forsetans er einnig hvort og hve-
nær hann veitir aðilum umdeildra mála áheyrn. Forsetinn einn ræður
rökstuðningi sínum fyrir að synja/synja ekki lögum staðfestingar — eða
hvort hann tjáir sig um mál yfirleitt. Ef til vill höfum við farið frá geðþótta-
valdi eins valdhafa (forsætisráðherra) yfir í geðþóttavald annars valdhafa
(forseta). Ákvæði um ábyrgð forseta Íslands á embættisverkum sínum er
hvergi að finna í stjórnarskrá íslenska lýðveldisins. Slíkt lýðræðisríki er ekki
byggt á traustum grunni góðrar og vandaðrar stjórnarskrár sem m.a. skil-
greinir stöðu einstakra valdhafa, takmarkar vald hvers og eins og skilgreinir
ábyrgð ráðamanna á verkum sínum.“ (Svanur Kristjánsson 2014: 295–296)42
Þar með sannast enn og aftur orð Sveins Björnssonar um íslensku
stjórnarskrána sem „bætta flík, sem sniðin var upprunalega fyrir
annað land, með öðrum viðhorfum, fyrir heilli öld“.43
354 svanur kristjánsson skírnir
42 Þessi ályktun er upphaflega byggð á ítarlegri greiningu á því hvernig forseti Ís-
lands brást við óskum um afskipti af þremur málum: Öryrkjamálinu (2000–
2001), Kárahnjúkavirkjun (2003) og Fjölmiðlamálinu (2004).
43 Gamalt íslenskt orðatiltæki segir: „Barnið vex en brókin ekki.“ Á Íslandi erfir
Skírnir Haust 2015 NOTA ÞESSA.qxp_Layout 1 19.10.2015 10:51 Page 354