Skírnir - 01.09.2015, Blaðsíða 146

um sumt dám af því sem trúarleiðtogar hafa kennt um að allir menn
séu bræður og systur. Það er líka hægt að benda á líkindi með
mannréttindaumræðu dagsins í dag og ýmsu sem helsti frumkvöðull
upplýsingarinnar, John Locke (1986), sagði um náttúrurétt. Sá
réttur kvað gilda jafnt fyrir alla menn og vera hafinn yfir valds-
orðaskak hér á jörðu niðri, enda ákvarðaður af guði almáttugum.
Það sem Locke ritaði um þetta efni sver sig raunar í ætt við eldri
náttúruréttarhugmyndir Tómasar af Aquino (2004) sem uppi var á
þrettándu öld og er jafnan talinn með helstu heimspekingum
miðaldakirkjunnar. Þegar leið á átjándu öld komu svo fram kenn-
ingar, undir áhrifum frá Locke, þar sem gert var ráð fyrir siðferði -
legum rétti allra manna með mun lauslegri tengsl við guð á himnum.
Slíkar hugmyndir birtust meðal annars hjá forsprökkum frönsku
byltingarinnar.
Með áhrifamestu ritum um mannréttindi frá byltingarárunum
undir lok átjándu aldar er bókin Rights of Man eftir Thomas Paine.
Þar heldur Paine (1984: 144) því fram að allir menn hafi réttindi sem
séu algild og óháð aðstæðum. Bókin er skrifuð sem svar við riti eftir
íhaldsmanninn Edmund Burke þar sem hann fór hörðum orðum
um franska byltingarmenn sem gengu milli bols og höfuðs á kónga-
fólki og aðli í nafni mannréttinda. Burke áleit fullyrðingar um tíma-
laus og algild réttindi allra manna vera staðlausa stafi. Einu réttindin
sem hann viðurkenndi voru afkvæmi sögu og siðar (Burke 1969:
151). Þessi deila um hvort og hvernig réttur manna sé háður sam-
félagsgerð stendur enn og margt í tali fólks um mannréttindi nú um
stundir kallast á við rökræður sem Burke, Paine og samtímamenn
þeirra áttu fyrir meira en tveimur öldum.
Ef til vill er að nokkru marki hægt að segja sögu mannréttinda-
hugsjóna á seinni öldum sem sögu um afnám forréttinda og aukið
jafnrétti. Undir lok átjándu aldar og fram eftir þeirri nítjándu bar
mest á uppreisnum gegn forréttindum kónga og aðals. Á nítjándu
og tuttugustu öld beindu baráttumenn fyrir réttarbótum spjótum
sínum að yfirráðum karlkynsins og hvítra manna af evrópskum
ættum. Á síðustu árum og áratugum hefur verið sótt fram gegn for-
réttindum ófatlaðra og gagnkynhneigðra. Ef sagan er sögð svona
þá eru kröfur fyrri tíðar manna um aukinn jöfnuð túlkaðar í ljósi
446 atli harðarson skírnir
Skírnir Haust 2015 NOTA ÞESSA.qxp_Layout 1 19.10.2015 10:51 Page 446