Skírnir - 01.09.2015, Blaðsíða 160

mannréttindi sé hugmyndafræðileg („ideological“) og styðjist of lítið
við reynslu. Mér sýnist talsvert til í þessu og að mannréttindi séu
hálfgerð trúarbrögð. Það eru að vísu til hugmyndir um að trúin flytji
fjöll. Sjálfur hef ég aldrei séð fjall hreyft úr stað með þeirri aðferð.
Óljósar forsendur
Í því sem á undan er farið hef ég reynt að skýra hvers vegna hug-
myndir um mannréttindi eiga sér hljómgrunn. Tvær af skýring-
unum sem ég hef reifað gefa ekki beinlínis ástæðu til að ætla að það
sé endilega mikið vit í þeim. Tíska sem nýtir eitthvert tómarúm eða
er fleytt áfram af pólitískum hendingum inniheldur sjaldan djúp
sannindi. Þriðja skýringin gefur ef til vill ögn meira tilefni til
bjartsýni. En þótt þeir sem leggja stund á heimspekilega siðfræði
nú um stundir séu ekki alveg eins efins um forsendur mannrétt-
indayfirlýsinga og fyrirrennarar þeirra um miðja síðustu öld, fer því
víðs fjarri að neitt samkomulag sé um siðfræðileg rök fyrir rétt-
indum af því tagi sem ríki heimsins hafa sammælst um á vettvangi
Sameinuðu þjóðanna. Ef til vill er þetta til marks um að heimspeki-
legur skilningur á siðferði verður ekki til fyrr en eftir að það hefur
þróast og mótast — viskufuglinn flýgur á kvöldin eins og Hegel
(1967) sagði í formála Réttarspeki sinnar.
Í Mannréttindayfirlýsingu Sameinuðu þjóðanna frá 1948 segir í
1. grein „Allir eru bornir frjálsir og jafnir öðrum að virðingu og
réttindum. Allir eru gæddir skynsemi og samvisku, og ber að breyta
bróðurlega hverjum við annan“ (Mannréttindaskrifstofa Íslands
e.d.). Með þessari grein eru mannréttindi annars vegar tengd hug-
myndum um frelsi og jafnrétti og hins vegar því að menn hafi skyn-
semi og samvisku.
Í þessari fyrstu grein mannréttindayfirlýsingarinnar kemur hug-
takið virðing fyrir. Á ensku og frönsku eru notuð orðin „dignity“
og „dignité“ en á þýsku og dönsku orð af sömu rót og „virðing“,
nefnilega „Würde“ og „værdighed“. Þetta hugtak er að margra mati
lykilatriði í umfjöllun um hugtakalegar forsendur mannréttinda
(Misztal 2013; Sensen 2011). Ensku og frönsku orðin yfir þetta eru
komin úr latínu þar sem orðið „dignitas“ merkti tign. Orðið vísaði
460 atli harðarson skírnir
Skírnir Haust 2015 NOTA ÞESSA.qxp_Layout 1 19.10.2015 10:51 Page 460