Jökull - 01.01.2016, Qupperneq 118

Helgi Björnsson
verkfræðinginn Austin Kovacs um að stjórna leitinni
(hann er einnig eigandi fyrirtækis, sem smíðar ís- og
snjóbora, Kovacs Enterprise). Austin Kovacs var vel-
þekktur fyrir mælingar sínar á þykkt hafíss og lagn-
aðaríss á stöðuvötnum með jarðsjá.
Snemma árs 1988 kom Kovacs til Íslands og leit á
mælitæki okkar og niðurstöður mælinga frá 1983 og
1984, þar sem skýrt kemur fram, að vélarnar hefðu
grafist í þíðjökul og beita yrði íssjá með 5 MHz tíðni
til þess að sjá þær. Kovacs fór þó með jarðsjá til Græn-
lands, sem hann taldi, að gæti séð vélarnar. Tækin
voru dregin um leitarsvæðið með plastbíl á beltum
(750 punda með 6 beltum og fjögurra strokka vél).
Flogið hafði verið með bílinn til Dye-3 radarstöðvar-
innar á hábungu Grænlandsjökuls, og Gordon Scott
og Richard Taylor óku bílnum þaðan á hraðanum 3
km á klst. (gönguhraða) eftir kompás, en nær ekkert
talsamband var á leiðinni. Ferðin sóttist seint, öxlar
brotnuðu, þeir urðu bensínlausir, en Epps, sem fylgd-
ist með ferðum þeirra, henti varahlutum niður úr flug-
vél, svo að þeir kæmust á leiðarenda. Kovacs hafði
einnig með sér segulmæli, gufubor, rafstöðvar, sleða
og GPS tæki. Kanadamaðurinn Bill Thuma, sem áð-
ur er nefndur, var kallaður til þess að stjórna leit með
segulmælinum.
En ekki fundust vélarnar með þessum búnaði. Svo
fór, að Kovacs hélt heim af jöklinum, og haft var eftir
forsvarsmönnum GES, að hann hefði vantað lipurð til
þess að stjórna hópi leitarmanna. Sjálfur sagði Kovacs
höfundi þessarar greinar (2012), að of margir hafi vilj-
að stjórna þessum leiðangri árið 1988. Epps og Taylor
voru ekki frekar en Rajani miklir skipuleggjendur.
Nú ákváðu Epps og Taylor (GES) að leita til
okkar. Við Arngrímur og Jón Sveinsson flugum frá
Reykjavík til Kulusuk 28. júní 1988 og frá Kulusuk
á jökulinn 30. júní. Hinn 1. júlí settum við upp langt
móttökuloftnet og stutt sendiloftnet. Við staðsettum
allar vélarnar á sama hátt og árið 1983. Afmörkuð-
um við loks reit á jöklinum, sem var 2×2 metrar, og
sögðum hann vera beint yfir B-17 vél. Svo var borað
á þeim stað með bræðslubor (sem gerður var úr bíl-
þvottatæki) niður á vélina, og var hún á 78 m dýpi
(258 fet). Sex holur hlið við hlið hittu búkinn, en þeg-
ar borað var fjær, var engin fyrirstaða. Nú voru fimm
ár liðin, frá því að við fyrst fundum vélarnar, og við
höfðum talið þær vera á 70–75 m dýpi. Á þeim tíma
gætu 7 m af snjó hafa bæst ofan á þær. Nú voru lesin
GPS hnit yfir hverri vél og þar skilin eftir tvö sendi-
tæki og málmhlutir, sem finna mætti aftur að ári.
Kovacs sagði síðan í bréfi haustið 1988, að við
nána skoðun á mæligögnum frá jarðsjá sinni sæi hann
endurkast frá flugvél. Skýring á því, að hann fann ekki
vélarnar með sínum tækjum, gæti verið sú, að hann
hafi leitað á röngu svæði, en einnig gæti hafa verið of
langt á milli mælilína þeirra. Jarðsjá hans hafi ekki
séð nógu vítt til hliðar, en beint yfir vélunum hefði
hann séð þær. Við þetta vil ég bæta, að 15 m voru
milli mælilína þeirra.
Árið 2012 hitti ég Kovacs á ráðstefnu í Alaska, og
hann sagði mér, að eftir að hann kom úr heimsókn til
okkar í Reykjavík vorið 1988, hefði hann sagt Epps
og Taylor, að þeir skyldu leita til okkar, vegna þess að
við hefðum fundið vélarnar árið 1983. Epps hefði hins
vegar ekki viljað það. Við hefðum unnið fyrir Rajani.
Leiðangur 7.—31. júlí 1989
Sumarið 1989 vorum við enn beðnir að staðsetja vél-
arnar. Leiðangursmenn urðu hvergi varir við sendi-
tæki eða málmhlutina, sem skildir höfðu verið eftir
árið áður. Jón og Arngrímur fundu allar vélarnar á ein-
um degi með sama hætti og áður (um 20. júlí). Flug-
maðurinn Fáfnir Frostason (kallaður Iceman) hafði nú
bæst í hóp Íslendinga og flaug Cessna 185 skíðavél.
Nú höfðu leiðangursmenn flutt á jökulinn mikinn bún-
að á DC-3 (Þristi), sem einnig var með skíðum. Fyrst
bræddu þeir holu niður að B-17 vél (Big Stoop) með
því að dæla heitu vatni niður í plastslöngu. Síðan fóðr-
uðu þeir holuna með 10 cm víðu plaströri og stungu
niður í hana 80 m langri málmstöng með skurðhníf
á endanum, og með handknúnu vogarafli tókst þeim
að skera tvo búta úr væng vélarinnar (úr álröri og frá
olíutanki). Þetta var mikilvægur áfangi, vegna þess
að leyfi til leitar, sem GES hafði fengið frá dönsk-
um stjórnvöldum, var að renna út. Snemma árs 1990
fékkst leyfið framlengt.
Að því loknu boruðu þeir 3 feta víða holu með
bræðslubor, sem enn einn nýr liðsmaður, Don Brooks,
hafði hannað og sett saman af miklu hugviti ásamt
verkfræðingnum Gil Lund (norskættaðum frá Seattle,
Hamilton Engineering Inc.). Tækið kallaði Taylor
118 JÖKULL No. 66, 2016