Jökull - 01.01.2016, Qupperneq 121

Flugvélaleit á Grænlandsjökli
um, Bob Cardin, eftirlaunamaður úr flugher Banda-
ríkjanna; hann krafðist þess að hafa vald til þess að
stjórna öllum þáttum leitarinnar. Smíðuð hafði ver-
ið þriðja útgáfan af Super Gopher (Super Gopher III).
Þar yrði vatnsgufa send niður með mjög öflugri dælu,
og þéttivarmi yki bræðslu, umfram það sem áður hafði
náðst með heitu vatni. Komust þeir niður að P-38 vél
laust fyrir miðjan júní 1992. Boruðu þeir síðan fjórar
samsíða holur, sem hver var 1,2 m í þvermál, og sam-
an urðu þær að einni 3 m víðri holu (7. mynd). Mikil
hvelfing var brædd í kringum vélina og hún tekin í
sundur bút fyrir bút niðri í holubotninum (7. mynd).
Hinn 15. júlí var hafist handa við að hífa hlutina upp á
yfirborð. Jarðýtur Pizzagallis voru notaðar til þess að
flytja flugvélarhlutina frá holuopinu. Öllu var útvarp-
að beint til Bandaríkjanna. Flugmenn, sem nauðlent
höfðu á jöklinum sumarið 1942, voru komnir í heim-
sókn og tárfelldu. En Gordon Scott, sem verið hafði
allra manna þrautseigastur við flugvélaleitina í fimm
leiðöngrum undanfarin sjö ár, var nú sagður tefja fyr-
ir, rétt eins og hann vildi ekki, að verkinu lyki nokk-
urn tíma. Hann var orðinn til vandræða og var sendur
heim. Pat Epps, sem í 15 ár hafði viðhaldið neist-
anum í leitarhópnum, hann flaug einnig burt af jökl-
inum. Félagið GES var orðið gjaldþrota og gat ekki
staðið við samninga við Schoffner, sem hafði greitt
fyrir leiðangurinn (alls 1 milljón $). Því var ljóst, að
Schoffner eignaðist flugvélina. Fyrir Epps og Taylor
varð flugvélaleitin aðeins 15 ára ævintýri.
Loks voru bara 7 menn eftir til þess að ná meg-
inhlutanum upp. Einn þeirra var Fáfnir Frostason
(Iceman), og var hann eini Íslendingurinn, sem tók
þátt í þessum lokaleiðangri árið 1992; alls vann hann
með leitarmönnum í þrjú sumur. Hinn 23. júlí 1992
fór meginskrokkurinn upp og hinn 31. júlí þyngsti
hlutinn, 3.500 kg og 6 m langur. Tók 8 daga að hífa
þetta upp.
Allir hlutar flugvélarinnar voru fluttir til Kulusuk
og þaðan til Danmerkur, síðan til Málmeyjar, og loks
fór farmurinn með skipi til Savannah í Georgíu í
Bandaríkjunum. Áfram var haldið í flugskýli Roy
Schoffner í Middlesboro í Kentucky, þar sem Bob
Cardin, sem að lokum hafði stjórnað uppgreftrinum,
hóf að endursmíða flugvélina 28. október 1992. Vélin
var mikið skemmd. Hún var tekin í sundur í minnstu
búta, þeir merktir og hreinsaðir, kannað, hvort bútarn-
ir væru nothæfir, gert við þá, sem voru gallaðir eða
gerðir nýir. Leitað var að varahlutum um allar jarð-
ir. Vorið 1993 var byrjað að raða bútunum saman á
ný. Bob Cardin fékk upphaflegar teikningar af vélinni
frá Smithsonian Institution í Washington og vann síð-
an í 10 ár við að púsla flugvélinni saman. Sagt er,
að kostnaður við endurgerð flugvélarinnar hafi orð-
ið þrjár milljónir dala, og að hún sé upprunalegasta
viðgerða hervélin, sem til er. Flugvélasmiðurinn Car-
din varð seinna forstjóri flugrekstrar olíufyrirtækisins
Lewis Energy í Texas.
Í ágúst 2002 stóð til að fljúga P-38 orustuflugvél-
inni, en flugkappinn, Steve Hinton, hætti við, þegar
þrýstingur féll í vökvadælu, rétt áður en hann hæfi sig
til flugs. Taldi hann dæluna bilaða, og eftir að gert
hafði verið við hana, flaug hann vélinni 26. október
2002. Voru þá rúm 60 ár liðin, frá því að hún nauð-
lenti á Grænlandsjökli.
Lokaorð
Leitin að herflugvélunum á Grænlandi er saga margra
þátta. Í upphafi tengdist hún áhuga flugmanna úr
seinni heimsstyrjöldinni á því að halda til haga minn-
ingum, sem senn myndu glatast. Undir lok 8. áratugar
síðustu aldar jók það stolt Bandaríkjamanna að minn-
ast framlags þeirra í baráttunni við öxulveldin, lang-
þreyttir á Víetnamstyrjöldinni. Þess vegna vildu bæði
sjálfboðaliðar og fjársterkir athafnamenn styðja leit-
ina að flugvélunum. Tilviljun má hafa ráðið, að sam-
an komu menn, sem gátu ekki gefist upp, voru rekn-
ir áfram af óskhyggju, þrákelkni og trú. Sannfæring
þeirra var slík, að þeir gátu endalaust fundið fé til leit-
arinnar. Svo kom að uppgreftinum maður gerólíkur
ævintýramönnum, og þá lauk ævintýrinu.
Patrick Epps og Richard Taylor eru á margan hátt
líkir frumkvöðlum í jöklaferðum á Íslandi á sjötta og
áttunda áratugi 20. aldar. Þeir tóku alltaf galvaskir á
vandamálum, þegar þau komu upp, en töfðu sig ekki
á að búa sig undir ófyrirséða erfiðleika. Þeir lentu í
ýmsu brasi, en voru þannig skapi farnir, að þeir höfðu
gaman af því og töldu sig aldrei vera óheppna. Í hug-
ann koma Gunnar Guðmundsson, Magnús Eyjólfsson,
Ólafur Nielsen, Hörður Hafliðason, Árni Kjartansson
í jöklaferðum. Ég dáðist að þessu hugarfari, en það
JÖKULL No. 66, 2016 121