Jökull - 01.06.2000, Síða 45

Helgi Björnsson et al.
hefur undir Mýrdalsjökli. Botn undir Kötlujökli hefur
hins vegar ekki enn verið mældur.
Ísstraumar. Þykkastur er Mýrdalsjökull um 740
m í nyrðri hluta öskjunnar þar sem 12 km

svæði er
þakið meira en 600 m þykkum ís (8. mynd). Utan við
öskjuna er jökullinn mest um 450 m þykkur, yfir geil í
framhaldi Eldgjárinnar. Á öskjubörmum Háabungu og
Goðabungu er jökullinn 150 to 200 m þykkur. Meg-
inhluti Sléttjökuls er 200-300 m þykkur eins og Sól-
heimajökull. Um 20% af botni Mýrdalsjökuls og 55%
af yfirborði hans eru yfir 1000 m (9. mynd). Heildar-
rúmmál Mýrdalsjökuls er um 140 km


og meðalþykkt
230 m.
Meginísaskil liggja á börmum öskjunnar að sunn-
an, vestan og austan (10. mynd). Kötlujökull flytur ís
frá meginhluta öskunnar, allt frá ísaskilum við Entu-
jökul. Sólheimajökull er allt að 500-600 m þykkur ís
þar sem hann teygist 1-2 km inn fyrir rima öskjunn-
ar á söðlinum milli Háubungu og Goðabungu. Sand-
fellsjökull flytur ís frá norðausturhluta öskjunnar og
Kötlukollar skilja hann frá Kötlujökli. Sléttjökull og
Botnjökull skríða niður norðurhlíð megineldstöðvar-
innar en flytja ekki ís úr öskjunni.
Vatnasvæði, sigkatlar og jarðhitasvæði. Mýr-
dalsjökull veitir stöðugt vatni í margar ár en einnig
safnast bræðsluvatn undir sigkatla á jarðhitasvæðum
og hleypur þaðan í smáskvettum. Á yfirborðskortinu
frá 1991 mátti greina 12 sigkatla, sem höfðu myndast
vegna jarðhita undir jöklinum, 20 til 50 m djúpa og
500 til 1000 m að þvermáli (4. mynd). Af botnkort-
inu sést að jarðhitavirknin er rétt innan við öskjubarm-
ana þar sem bræðsluvatn nær að hripa niður lóðréttar
sprungur í berginu. Stöðug brennisteinslykt af Jökulsá
á Sólheimasandi bendir til sírennslis undan sigkatli
á söðlinum milli Goðabungu og Háubungu (sjá safn-
svæði á 10. mynd, 2 km

). Í Fremri-Emstruá hleypur
hins vegar frá sigkötlum austan í Goðabungu og undan
þremur kötlum vestan við Kötlukolla koma smáhlaup
í Múlakvísl og Leirá. Vatn virðist ekki safnast fyrir
í öskjubotninum heldur renna þaðan suðaustur niður
Kötlujökul.
Vatnaskil við jökulbotn eru dregin upp frá vatna-
skilum við jökuljaðarinn og umlykja þau svæðið sem
veitir vatni að einstökum jökulám (11. mynd, 2. og 3.
tafla). Við mat á legu þeirra var reiknað með að vatns-
þrýstingur við jökulbotn væri jafn ísfargi. Þrjú meg-
invatnasvið eru innan öskjunnar: að Kötlujökli (60
km

), Entujökli (20 km

) og Sólheimajökli (20 km

).
Sé litið á allan jökulinn fellur vatn af um 310 km

svæði til Mýrdalsjökuls, 110 km

svæði til Sólheima-
og Skógasands og 170 km

að Markarfljóti.
Gosstöðvar. Öll gos sem lýsingar eru til um hafa
orðið í austurhluta öskjunnar og jökulhlaup fallið nið-
ur á Mýrdalssand (árin 1625, 1660, 1721, 1755, 1860,
1918). Frásagnir benda til þess að gosin hafi orðið á
einstökum gosopum og sprungum. Árið 1625 færð-
ust gosopin til austurs frá megingígnum meðan á gosi
stóð (Þorsteinn Magnússon (1626, p. 208). Við gos-
ið 1721 lækkaði jökullinn svo vegna bráðnunar að ís-
laus klettur kom í ljós, sem hafði verið hulinn jökli í
meira en 100 ár (handrit í Safni til Sögu Íslands, p.
228; Eggert Ólafsson, 1772).
Árið 1755 kom gos fyrst upp á tveimur stöðum
og var annar í norðri frá Holti í Mýrdal (1. mynd),
en tveimur mánuðum eftir upphaf gossins sáust fimm
gígar (Jón Sigurðsson, 1755, p. 236; Eggert Ólafsson,
1772). Af þessu má ætla að gosið hafi á sprungu innan
öskjunnar, sem teygði sig að vesturbrún hennar. Hér
er þeirri tilgátu varpað fram að sprungan hafi náð að
hryggnum austur úr Goðabungu, en við upphaf goss-
ins hafi vatnsrás opnast austur að Kötlujökli svo að
hlaupið hafi farið þá leið (12. mynd). Gosstöðvar ná-
lægt upptökum Sólheimajökuls gætu hins vegar hafa
valdið auknum vatnsaga undir honum og hleypt hon-
um fram, því að „meðan á gosinu stóð gekk jökull-
inn líkt og í bylgjum, hækkaði ýmist eða lækkaði og
að lokum belgdist hann svo upp að hann er nú helm-
ingi hærri en áður“(Eggert Ólafsson, 1772). Við gos-
ið hitnaði einnig undir Eyjafjallajökli svo að íslaus-
ir tindar risu upp úr jöklinum og svartir klettar sáust
milli þeirra. Gosið 1755 er talið stærst allra frá Kötlu
frá því land byggðist. Upp komu 1.5 km


af gjósku
(Sigurður Þórarinsson, 1975).
Árið 1823 lýsti Jón Austmann, (1845, p. 255 og
262) gosstöðvum í suðaustanverðri öskjunni, norð-
austan í slakka frá hæstu brún jökulsins (Háubungu,
innskot höf.). Þetta gos gæti hafa orðið á 2-3 km löng-
um hrygg NNV frá austurbrún Háubungu (12. mynd).
Af lýsingu Gísla Sveinssonar (1918) og Guðgeirs
Jóhannssonar (1919) má ætla að gosið 1918 hafi kom-
44 JÖKULL No. 49