Jökull - 01.06.2000, Síða 78

Jökulhlaup úr Sólheimajökli
2. mynd. Sólheimajökull svartur að neðan af ösku frá gosinu 1918. Rétt fyrir ofan öskuna er flekkur þar
sem hlaupvatn braust upp úr jöklinum. Myndin er tekin 4. ágúst 1999. – Sólheimajökull. The glacier snout
is blackened by the tephra from the Katla eruption in 1918. Part of the July, 1999 jökulhlaup burst through the
snout just above the thepra layer. Ljósm./Photo. Oddur Sigurðsson.
inum langt fyrir ofan sporð (sjá 2. mynd). Er þetta
mjög í líkingu við hlaupið úr Skeiðarárjökli í nóvem-
ber 1996 og bendir til að vatnið hafi sprengt sig fram
með miklum látum. Einnig kom vatn upp með jaðri
jökulsins beggja vegna þó einkum Hvítmögu megin.
Hlauplænur féllu niður beggja vegna við Jökulhaus.
Um þessar mundir girðir jökullinn fyrir mynni
Jökulsárgils milli Hvítmögu og Skógafjalls eins og
verið hefur lengst af Íslandsbyggð. Í hlaupinu hefur
komið talsverð fylla í þetta gil (sjá 3. mynd) og orð-
ið til þess að lækka flóðtoppinn mikið þegar hann fór
fram sandinn. Einnig hefur hann lækkað til muna á
leið sinni frá jökulsporði niður að brú. Stór geil brotn-
aði í jökulsporðinn nærri Litlafjalli þar sem aðalútrás
hlaupsins var (4. mynd). Jakarnir dreifðust síðan niður
allan farveginn allt til sjávar.
Með hliðsjón af rennslismælingum í Jökulsá á
Sólheimasandi, halla farvegar og þverskurðarflatar-
máli undir brú hefur rennsli verið áætlað við breyti-
lega vatnshæð. Út frá fyrirliggjandi gögnum var dreg-
inn upp rennslisferill hlaupsins (5. mynd). Samkvæmt
honum var rúmmál hlaupsins allt að 20 Gl (0,02 km

)
sem er í samræmi við áætlun Magnúsar Tuma Guð-
mundssonar og fleiri (2000) um rúmmál ketilsins sem
myndaðist við hlaupið í ofanverðum Sólheimajökli.
Ferillinn gefur til kynna að hlaupið hafi verið ákaf-
lega snöggt og komið fram sandinn sem brött flóð-
bylgja. Nokkur dæmi um slíkt eru vel þekkt frá Skeið-
ará (Árni Snorrason og fleiri 1997), Skaftá, Kreppu
og Jökulsá á Fjöllum. Til samanburðar sjá vatnshæð-
arlínurit úr mæli í Jökulsá á Fjöllum við Upptyppinga
og Skaftá við Sveinstind (2. og 8. mynd í Oddur Sig-
urðsson og fleiri 1993).
Orsök hlaupsins 18. júlí 1999 er talin vera lítið
eldgos undir Mýrdalsjökli (Magnús Tumi Guðmunds-
son og fleiri, 2000 og Páll Einarsson, 2000).
JÖKULL No. 49 77