Dagblaðið Vísir - DV - 11.01.2019, Síða 50

50 11. janúar 2018
T
he Troubles, sem má út-
leggja sem Vandræðin á
íslensku, á Norður-Írlandi
hófust í október 1968 þegar
efnt var til mannréttindagöngu í
Londonderry og þeim lauk með
friðarsamningnum sem kenndur
er við föstudaginn langa þann
10. apríl 1998. The Troubles voru
blóðug átök fylkinga á Norður-
Írlandi. Í brennidepli átakanna
var staða Norður-Írlands. Sumir
vildu að landið yrði áfram hluti af
Bretlandi en aðrir vildu samein-
ast Írlandi.
Markmið sambands-
sinna, sem eru að stærstum
hluta mótmælendatrúar,
var og er að Norður-Írland
verði áfram hluti af Stóra-
Bretlandi. Markmið þjóð-
ernissinna og lýðveldis-
sinna, sem eru að stærstum
hluta kaþólskir, var og er að
Norður- Írland verði hluti af
Írlandi. Þrátt fyrir að mótmæl-
endur og kaþólikkar hafi skip-
að sér í andstæðar fylkingar í
þessum átökum þá voru
átökin ekki af trúarlegum meiði
heldur snerust þau um hvernig
stjórnskipunarleg staða Norður-
Írlands ætti að vera. Á bak við
deilurnar voru tvö mismunandi
sjónarhorn á þjóðernisvitund og
hvoru landinu hóparnir vildu og
töldu sig tilheyra.
Í átökum hópanna, sem lög-
regla og her blönduðust inn í,
misstu rúmlega 3.600 manns líf-
ið og allt að 50.000 manns særð-
ust líkamlega. Þá er ótalinn allur
sá fjöldi sem varð fyrir sálrænum
áföllum.
Árið 1968 höfðu sambands-
sinnar ráðið lögum og lofum á
þingi Norður-Írlands í rúmlega
fimmtíu ár. Þinginu gekk illa að
leysa úr félagslegum og pólitísk-
um ágreiningsefnum, þar á með-
al mismunun sem kaþólikkar
sættu hjá opinberum stofnunum.
Aðgerðir þingsins í þessum efn-
um voru of hægar að mati margra
þjóðernissinna og lýðveldis-
sinna og of hraðar að mati margra
sambandssinna. Þetta orsakaði
aukna spennu hjá báðum hópun-
um og ofbeldisverk voru unnin á
báða bóga. Þessi aukna spenna
og stjórnleysi varð til þess að
breskar ríkisstjórnir gripu oft inn í
málin. Árið 1969 var staðan orðin
svo alvarleg að breskir hermenn
voru sendir til Norður-Írlands
til að koma á lögum og reglu. En
ástandið versnaði enn og 1972
leysti breska ríkisstjórnin norð-
urírska þingið upp og tók stjórn
landsins yfir. Eftir að hafa verið í
útjaðri breskra stjórnmála áratug-
um saman var Norður-Írland nú
orðið miðpunkturinn.
Átökin
Á þessum tíma var Provisional
Irish Republican Army (PIRA),
sem var aðalhernaðararmur lýð-
veldissinna, allt annað en áhuga-
samur um lausnir á málunum
nema þær fælu í sér að Bretar létu
Norður-Írland af hendi og að
Norður-Írland myndi
sameinast Írlandi.
PIRA hafði klofið
sig frá „Official
IRA“ 1969 og var
yfirleitt nefndur
IRA eftir það.
Í huga IRA var
eina lausnin
stríð en þessi
hugmynd
hafði fengið
byr undir
báða vængi
eftir að ný
lög voru kynnt til sögunnar 1971,
sem heimiluðu yfirvöldum að
fangelsa fólk án undangenginna
réttarhalda, og í kjölfar drápsins
á 13 manns sem breskir fallhlífar-
hermenn skutu til bana á hinum
blóðuga sunnudegi, Bloody
Sunday, 1972. Eftir að leynilegar
viðræður við bresk stjórnvöld fóru
út um þúfur 1972 ákváðu leiðtogar
IRA að grafa undan stjórn Breta á
Norður-Írlandi með því að efna til
minniháttar átaka og stunda skær-
ur. Stærstu hreyfingar sambands-
sinna, Ulster Defence Associ-
ation (UDA) og Ulster Volunteer
Force (UVF), höfðu ákveðið að
beita ofbeldi í baráttu sinni gegn
lýðveldis sinnum og til að koma í
veg fyrir sameiningu við Írland.
Vaxandi ofbeldi og sífellt flóknari
staða varð til þess að lokatilraun
var gerð til að ná sáttum.
Bein stjórn Breta á Norður-Ír-
landi var talin vera skammtíma-
lausn og fljótlega var hafist handa
við að endurreisa sjálfstjórnina.
Fyrsta stóra tilraunin til þess var
gerð 1973 með hinum svokall-
aða Sunningdale-samningi sem
kvað á um að deiluaðilar myndu
deila völdum og stýra landinu.
Aðeins þrír flokkar tóku þátt í við-
ræðunum og samningurinn var
ekki langlífur því hann hrundi til
grunna snemma árs 1974. Þrátt
fyrir að Sunningdale-samningur-
inn hafi ekki orðið langlífur var
hann mikilvægur því í honum
voru ákveðin atriði sem komu að
góðum notum þegar friðarsamn-
ingurinn var gerður 1998.
Samningur Breta og Íra
Ofbeldi fór stigvaxandi eftir að
Sunningdale-samningurinn var úr
sögunni og reyndu breskar ríkis-
stjórnir að ná pólitísku samkomu-
lagi um framtíð Norður-Írlands
við heimamenn en þó aðeins
þá stjórnmálaflokka sem breska
ríkis stjórnin taldi „löglega“ og ekki
fylgjandi ofbeldi.
Bresk-írski samningurinn,
Anglo-Irish Agreement, 1985 var
tilraun til að ná pólitískum sáttum
sem gætu leyst málin. Samkvæmt
honum fékk írska ríkis stjórnin
ákveðið ráðgjafahlutverk í málefn-
um Norður-Írlands og kvað á um
að engar breytingar myndu verða
á stjórnarskrárlegri stöðu Norður-
Írlands. Það þýddi að írsku ríkin
myndu ekki sameinast án sam-
þykkis íbúa beggja ríkja. Sam-
bandssinnum hugnaðist þessi
samningur illa og þeir vildu ekki
sjá aðkomu írsku ríkisstjórnar-
innar og hvað þá að deila völdum
með andstæðingum sínum. Að-
eins tveir stórir stjórnmálaflokk-
ar studdu samninginn. Sinn Fein,
stjórnmálahreyfing IRA, var jafn
mikið á móti samningnum og
sambandssinnar. Flokkurinn hafði
vaxið og öðlast meiri áhrif með ár-
unum. Sinn Fein sá um pólitíska
baráttu á meðan IRA sá um vopn-
aða baráttu lýðveldissinna.
Friður að lokum
Árið 1996 tókst loksins að fá deilu-
aðila að samningaborðinu til
að ræða saman af fullri alvöru.
Ákveðið pólitískt raunsæi og
stríðsþreyta varð til þess að við-
ræðurnar gátu hafist. Það skipti
einnig miklu máli að Bill Clinton,
þáverandi forseti Bandaríkjanna,
tók virkan þátt í viðræðunum og
útnefndi George Mitchell, fyrrver-
andi öldungadeildarþingmann,
sem fulltrúa Bandaríkjanna í við-
ræðunum. Margir sambandssinn-
ar töldu algjörlega óásættanlegt
að sest væri að samningaborðinu
með Sinn Fein og tók flokkur
Ians Paisley, Democratic Union-
ist Party, ekki þátt í viðræðunum
en tók síðan sæti á þingi í kjöl-
far friðarsamningsins sem náð-
ist 1998. Samkvæmt honum sam-
þykktu báðar fylkingar að deila
völdum og stuðla að friði. Samið
var um að breytingar á stjórn-
skipunarlegri stöðu Norður-Ír-
lands, sameining við Írland, verði
aðeins að veruleika ef slík til-
laga verður samþykkt í þjóðar-
atkvæðagreiðslum beggja vegna
landamæranna og að þær verði
haldnar samtímis. n
TÍMAVÉLIN - ERLENT
Faxafen 12
108 Reykjavík
Sími 534 2727
alparnir.is
TILBOÐ
20% AF ÖLLUM FATNAÐI
HREYFING • KRAFTUR • ÁNÆGJA
Átökin á Norður-Írlandi
Kristján Kristjánsson
ritstjorn@dv.is
„Vaxandi of-
beldi og sífellt
flóknari staða varð til
þess að lokatilraun var
gerð til að ná sáttum
George Mitchell Leiddi deiluaðila saman að
undirlagi Bills Clinton Bandaríkjaforseta.
Vandræðin
Þúsundir létust
og tugþúsundir
særðust.
Upphafið og friðarferlið