Tímarit Máls og menningar - 01.09.2013, Síða 49

N o t u m a l b ú m i n
TMM 2013 · 3 49
Endurspegla myndir veruleikann og þá hvaða veruleika? Þannig mætti
áfram spyrja. Vissulega er rétt að nauðsynlegt er að nálgast af varkárni þann
veruleika sem ljósmyndir birta. Hann er brotakenndur, og ýmsar spurningar
hljóta að vakna, t.d. hver er sagan á bak við mynd? Hvað gerðist fyrir og eftir
myndatöku? Í þessu samhengi er einnig rétt að hafa í huga að fjölskyldu-
albúmin eru frekar sameinandi en sundrandi, sjaldnast eru birtar myndir
sem varpa skugga á viðkomandi fjölskyldu eða persónur. Eru slíkar myndir
kannski yfirleitt ekki teknar? Enda þótt ljósmyndir í fjölskyldualbúmum
hafi ýmsar takmarkanir er samt ekki hægt að nýta þær til þess að draga fram
nýtt efni og upplýsingar? Sú er að minnsta kosti mín reynsla af gömlu albúm-
unum sem ég hef unnið með. Myndefnið hefur gefið tilefni til samræðna og
upprifjunar, hefur verið uppspretta minninga. Ýmis atvik og viðburðir koma
í ljós, sambönd milli fólks eru skýrð, hægt er að spyrja um söguna á bak við
myndir, hvað gerðist fyrir og eftir o.s.frv. Jafnvel myndbirting á Facebook
kallar fram minningar og frásagnir.
Það að kveikja minningar má líklega nýta á ýmsan hátt, t.d. væri hægt að
tengja við heimildagildi myndanna í stærra samhengi á afmörkuðu tímabili
og reyna að kalla fram upplýsingar um þau dæmi sem áður voru nefnd, þ.e.
húsakost, húsgögn og innanstokksmuni, tæknivæðingu heimila, fatnað og
tísku, skemmtanir og áhugamál, yfirbragð og útlit fólks, lífshætti og daglegt
amstur. Í nútímanum er til dæmis til aragrúi aðgengilegra mynda af heim-
ilum vegna fasteignaauglýsinga. Væri kannski ráð að hleypa af stokkunum
samanburðarverkefni tengt fjölskyldualbúmum þar sem t.d. híbýlahættir
væru í brennidepli? Ýmislegt fleira má hugsa sér að bera saman, t.d. fatatísku
í áratuganna rás eða heimilishald. Gætu fjölskyldualbúmin nýst í þessum til-
gangi? Reyndar hafa fjölskyldualbúmin öðlast fastan sess á opinberum ljós-
myndasöfnum og þar er unnið með þau enda áhugavert rannsóknarefni og
hægt að nálgast efni þeirra út frá ólíkum sjónarhornum. Auk þess er í þeim
ákveðin heild mynda sem kallast á og eiga með sér samtal.
Þessir þankar leiða hugann að annarri hlið gamalla fjölskyldualbúma og
dálítið þrengri. Má ekki nýta þau sem aðferð til að kynnast betur eigin fjöl-
skyldu, formæðrum og forfeðrum, leita róta? Er ekki að einhverju leyti unnt
að kynnast gengnum kynslóðum með nýjum hætti með því að gaumgæfa
gamlar fjölskyldumyndir, setja líf áanna í nýtt samhengi, jafnvel þótt
myndefnið sé brotakennt, og reyna þar með að auka skilning á því fólki sem
var í kringum mann í æsku? Getur ekki sýnin á fólk fortíðarinnar dýpkað
með hjálp ljósmyndanna og maður búið sér til mynd af eldri tíð – ekki minn-
ingar – heldur eflt óáþreifanlegt samband milli kynslóða, milli ólíkra tíma,
milli samfélagsgerða? Og ungt fólk í nútímanum gæti jafnvel fengið betri
tilfinningu fyrir fortíðinni, vitund sem það hafði ekki áður, þegar „gamla
amman“ er skyndilega orðin eins og Hollywood-leikkona á stríðsárunum?
Sér það hana þá kannski í nýju ljósi?
Alltént hefur mín skynjun á fortíð fjölskyldunnar breyst eftir að ég fór að