Tímarit Máls og menningar - 01.09.2013, Síða 78

A r t h ú r B j ö r g v i n B o l l a s o n
78 TMM 2013 · 3
Þriðja skáldið sem orti um Dettifoss var trúarskáldið Matthías Jochumsson.
Í ljóði Matthíasar kveður enn við annan tón, frábrugðinn þeim sem
hljómar í kvæðum Einars og Fjallaskáldsins.
Í myndinni sem Fjallaskáldið málar af fossinum ríkir blær rómantískrar
angurværðar og trega.
Í málverki Einars er fjölbreyttara litaval. Annars vegar dregur skáldið upp
bjarta og skýra mynd af hagsældinni sem vatnsafl fossins getur þýtt fyrir
þjóðina. Hins vegar lætur hann pensil ljóðsins útmála í fögrum litum það
dulmagn og þann óræða kraft sem býr í þessu máttuga náttúruundri.
Matthías nálgast grátandi tröllið í auðninni aftur á móti sem tákn um
almætti guðs. Hann teflir hvorki treganum né tækninni fram gegn fossinum,
heldur tárum hvítvoðungsins.
Geisa, fossinn forni,
finndu loks þitt haf,
þó ei tárin þorni,
þarftu´ ei betra traf!
Þó af þínum skalla
þessi dynji sjár,
finnst mér meir, ef falla
fáein ungbarns tár.
Tilfinningin verður skáldinu tákn um þann guðlega neista sem býr í manns-
sálinni.
Hún er aflið sem býr að baki tárum barnsins og hún er af allt öðrum toga
en hið blinda náttúruafl sem fossinn býr yfir; lögmál hennar er af öðrum
heimi en lögmál efnisins.
Hún getur orðið manninum ofviða, hún getur kólnað, en hún finnur aldrei ofurefli
sitt á líkan hátt og vitið, þegar það skilur ekki, og viljinn, þegar hann getur ekki.
Hún er takmark í sjálfu sér, að henni virðist allt stefna. Án hennar er hinn mesti
spekingur ekki annað en lifandi lík. (SN bls 75).
Hér að framan höfum við séð hvernig Dettifoss blés þremur ljóðskáldum
mögnuð kvæði í brjóst. Og þó að Einar Benediktsson hafi látið sig dreyma
um að aflið í fossinum yrði nýtt til að gera löndum hans lífið bærilegra, er
ljóst að skáldin hrifust fyrst og fremst af því óbeislaða afli sem í fossinum
býr.
Á okkar tímum, þegar veraldleg gildi í anda þeirrar trúar sem Sigurður
Nordal kallaði „fjósatrú“, eru býsna fyrirferðarmikil í hugum Íslendinga, er
full ástæða til að benda sérstaklega á þau verðmæti sem eru fólgin í ósnort-
inni náttúru.
Þá er ekki einungis verið að vísa til þeirrar staðreyndar, að óbyggðir
Íslands eru með þeim síðustu sem eftir eru í Evrópu og því viðbúið að
erlendir ferðamenn komi til Íslands gagngert í þeim tilgangi að njóta þess