Tímarit Máls og menningar - 01.09.2013, Side 102

S v e t l a n a A l e x i e v i t c h
102 TMM 2013 · 3
og þó ekki. Ég man ekki neitt og ég man allt. Ég held að mamma hafði farið
austur ólétt að mér. Hvers vegna? Pípið frá eimreiðunum kemur mér alltaf í
uppnám … og lyktin af járnbrautarteinunum … og fólk að gráta á brautar-
stöðvunum … Kannski sit ég í góðri og gildri farþegalest en svo heyri ég
vörulest skrölta framhjá og ég tárast … Ég get ekki séð vagna fyrir nautgripi
eða heyrt dýr öskra og baula án þess að tárfella. Við vorum flutt burt í svona
vögnum. Ég var enn ekki til. En ég var samt til. Í draumum mínum eru
hvorki andlit né sögur … allt sem ég sé í þeim er gert úr hljóðum og lykt.
Altajhérað. Borgin Zmeínogorsk, áin Zmejovka … Útlögunum var skipað
úr vögnunum við stöðuvatn handan við borgina. Þeir fóru að búa niðri
í jörðinni. Í jarðhýsum. Ég fæddist neðanjarðar og ólst þar upp. Frá því
í bernsku er moldarlykt af heimili mínu. Það rennur úr þakinu, moldar-
köggull losnar, dettur niður og hleypur til mín. Þetta er froskur. En ég er svo
lítil, ég veit ekki enn við hvern ég á að vera hrædd. Ég sef með tveimur litlum
geitum, á hlýrri undirbreiðslu úr geitarflóka … Mitt fyrsta orð er „me-me“…
þetta eru fyrstu hljóðin sem ég heyri, en ekki „ma“ … „mamma“. Eldri systir
mín, Vladja, man hvað ég var hissa á því að geiturnar töluðu ekki eins og við.
Ég skildi það ekki. Mér fannst að þær væru jafningjar mínir. Heimurinn var
heill og óskiptur. Núna finn ég ekki þennan mun á okkur, á fólki og dýrum.
Ég er alltaf að tala við þau … og þau skilja mig … En bjöllur og köngulær
… þær voru líka rétt hjá mér … svona líka litprúðar og skrautlegar bjöllur.
Þetta voru leikföngin mín. Á vorin komum við okkur saman út í sólskinið,
skriðum eftir jörðinni og leituðum að einhverju að éta. Ornuðum okkur.
En á veturna stirðnuðum við upp eins og tré, duttum í dvala af hungri. Ég
gekk í minn eigin skóla, það voru ekki bara manneskjur sem kenndu mér.
Ég heyri bæði í trjám og grasi. Ég hefi meiri áhuga á dýrum en nokkru öðru
í mínu lífi, ég segi ekki sannara orð. Hvernig ætti ég að geta slitið mig frá
þeim heimi … frá lyktinni af honum …? Það get ég ekki. Þarna kemur sólin
loksins! Sumarið er komið! Ég er uppi við … allt í kring er skínandi fegurð
og enginn er að matbúa neitt fyrir neinn. Og allt ómar enn, allt er í sterkum
litum. Ég smakka á hverju grasi … blaði … blómi … á hverri rót … einu
sinni át ég skollarót og var nærri dauð. Minnið geymir heillegar myndir …
Ég man fjallið Bláskegg og bláan bjarma yfir því fjalli … Birtan kom einmitt
frá vinstri. Að ofan og niður hlíðina … Mikil var sú sjón! Ég er hrædd um
að mig bresti gáfur til að koma þessu til skila. Vekja það upp aftur. Orðin eru
ekki annað en viðbót við vitundina. Við tilfinningar okkar. Rauðir valmúar,
engisprettuliljur, maríurót … Allt breiddi þetta úr sér fyrir augum mínum
og undir fótum mínum. Eða þá önnur mynd … ég sit upp við eitthvert hús.
Eftir veggnum skríður sólblettur … og hann er marglitur og sífellt að breyta
sér. Ég sit á þessum stað lengi-lengi. Ef ekki hefðu verið þessir litir hefði ég
líklega dáið. Ég hefði ekki lifað af. Ég man ekki hvað við borðuðum … hvort
við fengum einhvern mannamat …
Á kvöldin sá ég svarta menn koma gangandi. Í svörtum fötum með svört