Tímarit Máls og menningar - 01.09.2013, Side 107

B e r n s k u s a g a
TMM 2013 · 3 107
Snoðklippt sit ég á löngum bekk í húsi Stakhs frænda, bróður hennar
mömmu. Dyrnar eru opnar og ég sé út um þær að fólk kemur að, hver á fætur
öðrum nemur staðar og allir horfa á mig … Þetta var alveg eins og á mál-
verki! Enginn segir orð. Þarna standa þau og gráta. Algjör þögn. Allt þorpið
mætti … Og þau yfirtóku táraflauminn frá mér, hver og einn grét með mér.
Allir þekktu föður minn, sumir höfðu unnið hjá honum. Ég heyrði oftar en
ekki seinna: „Í samyrkjubúinu eru talin saman prik á okkur en Antek (faðir
minn) gerði alltaf upp í peningum“. Þetta var arfur minn. Húsið okkar hafði
verið flutt frá stórbýlinu á miðstöð samyrkjubúsins, og þar er þorpsráðið til
húsa enn. Ég veit allt um fólk, ég veit meira en mig langar til að vita. Sama
dag og rauðahersmennirnir settu fjölskyldu okkar upp í vagn og fóru með
hana á næstu brautarstöð þá tóku þessar sömu manneskjur … Azhbeta
gamla … Juzefa … Matej karlinn … þau hirtu allt lauslegt úr húsi okkar
og báru heim í sína kofa. Þau rifu sundur minni útihús og veltu bjálkunum
úr þeim heim til sín. Og allt var rifið upp úr garðinum nýja. Öll eplatrén.
Frænka kom hlaupandi … og tók með sér blómapott úr glugganum til minja,
annað ekki … Ég vil ekki muna þetta. Ég rek það burt úr minninu. En ég
man hvernig allt þorpið tók mig að sér, bar mig á höndum sér. „Komdu með
okkur. Manetsjka, við vorum að sjóða sveppi …“ „Hérna er mjólkursopi
handa þér …“ Ég var rétt nýkomin og strax á eftir var allt andlitið á mér
þakið í blöðrum. Mig sveið í augun. Ég gat ekki lyft augnlokunum. Fólk
leiddi mig við hönd sér til að þvo mér. Allt var sviðið úr mér, allt var brennt
burt, til að ég sæi heiminn með öðrum augum. Þetta voru umskiptin frá því
lífi sem var til þessa hér … Nú gekk ég um götuna og allir létu mig stansa og
sögðu: „Sjáiði bara stelpuna. Æ, mikið er þetta falleg stelpa!“ Án þessara orða
hefðu augun í mér verið eins og í hundi sem hefur verið dreginn upp úr vök.
Ég veit ekki hvernig ég hefði litið framan í fólk …
Frænka mín og frændi bjuggu í geymsluskúr. Húskofinn þeirra brann í
stríðinu. Þau hrófluðu upp geymslu og héldu að það væri til bráðabirgða, en
þar bjuggu þau áfram. Hálmþak, lítill gluggi. Í einu horninu kartöflur, og í
öðru horni veinar grís. Engar fjalir í gólfi – yfir moldina er stráð sefgresi og
hálmi. Innan skamms var komið hingað með Vlödju systur líka. Hún var
með okkur nokkra stund og dó svo. Hún var glöð yfir því að deyja heima.
Síðustu orð hennar voru: „Hvað verður um hana Mönju litlu?“
Allt sem ég lærði um ástina fékk ég að vita í skúrnum hennar frænku.
„Litli fuglinn minn, kallaði frænka mig … suðarinn minn … býflugan
mín …“ Ég var allltaf að suða og nauða í henni. Ég gat ekki trúað þessu …
Þeim þótti vænt um mig! Ég var elskuð! Maður stækkar og aðrir dást að
þér – þetta er svo mikill lúxus. Hvert bein í þér réttir úr sér, allir vöðvar.
Ég dansaði fyrir hana „rússa“ og „eplið“. Mér voru kenndir þessir dansar
í útlegðinni … Ég söng líka: „Um Tsjújskskarð vegurinn liggur / og leið
margir eiga um hann“ … Eða þennan söng: „Ég dey og verð grafinn í fram-
andi fold / þá fellir hún mamma tár / Eiginkonan fær annan mann / en