Tímarit Máls og menningar - 01.09.2013, Side 108

S v e t l a n a A l e x i e v i t c h
108 TMM 2013 · 3
aldrei fær mamma‘ annan son …“ Ég hljóp svo mikið um á hverjum degi
að fæturnir urðu allir helbláir – en skó átti ég enga. Þegar ég lagðist fyrir á
kvöldin vafði frænka fæturna á mér í faldinn á náttkjólnum sínum og ornaði
þeim. Hún vafði mig í reifar. Svona ligg ég rétt við magann á henni … eins
og í móðurkviði … Þess vegna man ég ekki það sem gert er á minn hlut …
Ég gleymdi öllu illu … ég er búin að fela það einhvers staðar langt í burtu
… Á morgnana vaknaði ég við að frænka sagði: „Ég er búin að baka klatta.
Borðaðu nú“ … „Nei, frænka, ég vil sofa lengur“ … „Þú skalt borða og sofa
svo“ … Hún skildi að maturinn … þessar blínur … voru eins og meðöl fyrir
mig. Blínur og kærleikur. En frændi okkar, hann Vitalik, var fjárhirðir, hann
bar svipu um öxl og langan lúður úr næfrum. Hann gekk í hermannastakki
og reiðbuxum. Hann kom með „nesti“ handa okkur úr haganum – þar var
ostur og spikbiti – allt sem kerlingarnar stungu að honum. Þetta var heilög
fátækt! Hún skipti þau engu máli, særði þau ekki né heldur móðgaði. Allt
þetta skiptir svo miklu fyrir mig, það er svo … dýrmætt … Ein vinkona mín
er að kvarta: „Við eigum ekki fyrir nýjum bíl“ … Önnur segir: „Mig hefur
alla ævi dreymt um minka pels en ég er ekki búin að kaupa hann enn“ …
Þetta heyri ég eins og í gegnum gler … Það eina sem ég sé eftir er að ég get
ekki lengur verið í stuttu pilsi … (Við hlæjum saman).
Frænka mín hafði sérkennilega rödd … sem titraði eins og hjá Edit Piaf
… Henni var boðið í brúðkaup til að syngja. Og ef einhver dó. Ég hljóp alltaf
með henni … Það man ég … Þarna stendur hún við opna líkkistu … stendur
þar lengi … Svo er eins og hún segi einhvern veginn skilið við alla og hún
gengur nær. Hún gengur hægt … hún sér að enginn getur sagt síðustu orðin
við þessa manneskju … Fólk vill gera það, en það geta ekki allir. Og svo
byrjar hún: „Og hvert ert þú, Anja mín, farin frá okkur … farin frá deginum
bjarta og nóttinni … hver mun nú ganga um húsagarðinn þinn … hver ætli
kyssi nú börnin þín … hver tekur á móti kúnni á kvöldin …?“ Hægt og ofur-
lágt velur hún orðin … Allt er þetta hvunndagslegt og einfalt en um leið
háleitt. Og dapurlegt. Það er einhver hinsti sannleikur í þessum einföldu
orðum. Endanlegur sannleikur. Rödd hennar titrar … Og allir fara að gráta
með henni. Menn eru búnir að gleyma því að ekki er búið að mjólka kúna og
að eiginmaðurinn varð eftir heima blindfullur. Andlitin breytast, hégóminn
hverfur, það birtir yfir þeim. Allir gráta. Ég fer hjá mér … og vorkenni
frænku minni … Hún kemur svo heim veik manneskja: „Æ, Manja mín, það
suðar svo í hausnum á mér“. En hún hafði svona hjartalag, hún frænka … Ég
kem hlaupandi heim úr skólanum … Lítill gluggi, nál við fingur … Frænka
mín er að rimpa saman tuskurnar okkar og syngur: „Með vatni má slökkva
eldinn / en ekkert fær ástina kæft …“ Ég er eins og upptendruð af þessum
minningum …
Af óðalinu okkar … ekkert stendur eftir af húsinu okkar nema nokkrir
steinar. En ég finn hitann frá þeim og þeir draga mig til sín. Ég fer þangað
eins og til að heimsækja gröf. Ég get sofið þar úti yfir nótt. Ég geng varlega