Morgunblaðið - 05.05.2019, Blaðsíða 27

minnar fyrrverandi, Nínu Bjark-
ar Árnadóttur. Næsta séníið var
Alfreð Flóki – meistari linunnar
– en við vorum „deeply in love“
meðan báðir lifðu. Næsta séní
var Jón Helgason prófessor, en
dóttir hans giftist Jóni Nordal
tónskáldi, sem var nauðalíkur
móður sinni, Ólöfu, en afi henn-
ar, Jens rektor Sigurðsson, var
bróðir Jóns forseta.
Ungur – 13 ára – orti Jón:
Hreinferðug er historian sanna
hvar fortalt skal nú einn smúla frá
sorgleg blífur endaligt
illra manna
ætið hittir refsivöndur þá.
Hver í burtu heila grasið hífar
hvorki rós ne jasmín skánar hann.
Síðar þegar Jón lést 1988 eða
’89 hafði hann nokkrum árum
áður kvænst fræðikonunni Ag-
nete Loth. Við lát sitt arfleiddi
hún Jesúítaregluna í Kaup-
mannahöfn að húseign Jóns og
gríðarlega merkilegu bókasafni
tuga þúsunda binda. Þar var
m.a. áritað eintak af Jónasi Hall-
grímssyni í Fjölni og bók árituð
frá Gaymard til Jónasar. Ekki
síst var gestabók Jóns og konu
hans en í henni var vélritað ein-
tak af Maríukvæði Halldórs
Laxness – örugglega ritað á rit-
vél Árna Magnússonar og nafnið
ritað með grænu bleki. Samdi
Atli lag við þetta nú fræga ljóð
sem ég var svo gæfusamur að
finna og verður það væntanlega
flutt við útför hans.
Á heimili Atla og Sigríðar
Sigurbjörnsdóttur á Lindargötu
áttum við glaðar og lifandi
stundir og síðar með lífsförunaut
hans á seinni árum, Sif Sigurð-
ardóttur. Fyrir nokkrum árum
bauð Atli mér og Jörmundi Inga
Hansen allsherjargoða til teitis í
villu móðurfjölskyldunnar í Ás-
garði – Flatey á Breiðafirði – en
hús Guðmundar og Jónínu
ömmu hans hafði þá verið gert
upp yst sem innst. Þar steikti
hann lambalæri, spilaði og söng
og við allsherjargoðinn dreypt-
um oggulítið á dýrum veigum
með Guðmundi Páli Ólafsyni
náttúrumanni og vini okkar.
Atli Heimir átti barnaláni að
fagna – synir þeirra Sigríðar og
hans eru Auðunn og Teitur, báð-
um foreldrunum til sóma og
prýði.
Blessuð veri minning þessa
góða og trygga vinar.
Bragi Kristjónsson.
Þá er Atli farinn. Það eru
mikil forréttindi hafa átt slíka
menn að vinum og samverka-
mönnum.
Aðrir menn mér færari munu
rekja þau miklu áhrif sem hann
hafði í tónlistarlífi okkar, hrósa
honum fyrir hans miklu færni og
fjölhæfni, frjóu sköpunargáfu og
elju. Mig langar hins vegar að
minnast þess tíma, þegar okkar
bestu tónskáld voru heimagang-
ar í leikhúsunum og þar var
hlutur Atla ekki minnstur.
Við kynntumst í skóla eins og
margur, og unnum satt að segja
fyrst saman í véböndum MR.
Það var í þeirri frægu sýningu,
Bubba kóngi, eftir Jarry. Eftir
það slitnuðu aldrei böndin.
Hann samdi til dæmis að
minni beiðni madrígalana fögru í
Dansleik Odds Björnssonar. Ég
hef það fyrir satt, að annar
þeirra hafi orðið eftirlæti
sænska útvarpsins. Ekki var
hann minna bóngóður þegar ég
hringdi að norðan, sagðist vera
með Davíð Stefánsson í hönd-
unum og leik um Sölva Helgason
og nú vantaði mig fjögur lög
sem lýstu útlagakennd skálds-
ins. Viku síðar eða svo var Atli
kominn norður með kvæðin sem
ég hafði bent á og nú voru fædd
lög, sem sennilega gleymast
seint. Eitt þeirra er Snert hörpu
mína, sem hvert mannsbarn á
Íslandi kann í dag. Eitt dæmi af
mörgum.
Atli bjó nefnilega yfir þeirri
gáfu að geta samið ljúf og söng-
væn lög engu síður en konserta
og sinfóníur líkt og þeir Stock-
hausen og Lutoslawski og aðrir
nútímatónsnillingar og þar sem
hann sýndi gjaldgengi sitt á því
háa heimsins plani. En ekki held
ég að lögin hans við kvæði Jón-
asar eigi eftir að lifa skemur.
Ótrúlega skemmtileg afmælis-
kveðja til skáldsins og okkar
allra.
Og nú kemur að óperunum.
Ég held að kveikjan að Silki-
trommunni hafi fæðst eina
bjarta vornótt í Björgvin. Þar
var flutt verk eftir Atla sem
heitir I call it. Þetta verk fyllti
svo hug minn að við sátum hálfa
nóttina og ræddum um – listina,
hvað annað? Úr þessu varð æv-
intýri sem bar okkur alla leið á
kyrrahafsströnd Suður-Amer-
íku. Ef dugur væri í Íslensku óp-
erunni má benda á að kominn er
tími aftur á þetta öndvegisverk.
En þessi norska vornótt kallast
á við aðra ógleymanlega slíka í
Flatey, þar sem Atli átti einnig
óðöl sín. Þar heilsaði nóttin degi
og allir fuglar himins tóku undir.
Í annað sinn munaði minnstu
að við ynnum saman að óperu-
verki. Atli hafði samið óperu í
tilefni af kristnitökunni á Ís-
landi, magnað verk. Við Sigur-
jón Jóhannsson vorum valdir til
að búa því sviðsbúning og þótt-
umst hafa fundið allsnjalla sviðs-
lausn sem hentaði þröngum
húsakynnum Gamla bíós. En svo
drógu menn að sér hendurnar
og verkið er enn óflutt, eins og
reyndar nokkrar aðrar íslenskar
óperur, líka eftir Atla, því hann
samdi þær fleiri að ógleymdri
Tunglskinseyjunni, sem barst
alla leið til Kína, og sjónvarps-
óperunni Vikivaka, sem er
byggð á sögu Gunnars Gunn-
arssonar.
Þetta var bara sýnishorn af
því hvernig listgreinarnar sam-
tvinnast. Það gerir vináttan líka
og við Þóra eigum að minnsta
kosti tvö verk sem hann tileink-
aði okkur óverðugum. En Atla
verður ekki minnst án þess að
geta um hans hlýju vináttu og
hans gjöfulu nærveru. Síðast
þegar við sáumst var ég að
býsnast yfir vitleysu heimsins,
en að þessu hló Atli, farinn að
sjá langt út yfir slíka smámuni.
Sonum Atla sendum við Þóra
hlýjar samúðarkveðjur. Sjálfur
er hann kvaddur með trega.
Sveinn Einarsson.
Leiðir okkar Atla Heimis lágu
fyrst saman í Tónlistarskólanum
í Reykjavík þar sem hann
kenndi mér veturlangt á píanó.
Byrjandinn fékk Czerny til að
glíma við en fljótlega bættust
smálög eftir Schönberg á verka-
listann. Seinna um veturinn
mætti ég með klarínettuna í
tíma og við spiluðum saman 4
lög op. 5 eftir Alban Berg. Á
þessum mánuðum lærði ég
vissulega undirstöðuatriði í pí-
anóleik en heill heimur tónlistar
opnaðist fyrir mér í nærveru
þessa stórgáfaða snillings sem
Atli var. Stuttu síðar hóf ég nám
við Tónlistarháskólann í Vínar-
borg.
Eftir heimkomuna þaðan
leiddi tónlistin okkur reglulega
saman og úr varð vinátta sem
entist alla tíð. Það var alltaf
gaman að hitta Atla, hlusta á
sögurnar hans og hlæja með
honum. Þá er mér sérstaklega
hugstætt hversu barngóður
hann var.
Varðandi flutning á verkum
Atla koma margar góðar minn-
ingar upp í hugann. Rondo Fan-
tastico á norrænni tónlistarhátíð
í Bremen, Tíminn og vatnið í
Langholtskirkju undir stjórn
Pauls Zukofskys, ferðin með
Kammersveit Reykjavíkur, Atla
og verkum hans til Frakklands,
margendurtekinn flutningur á
tríóinu Plutôt blanche qu’azurée
með Önnu Guðnýju og Bryndísi
Höllu – m.a. í Svörtu perlunni í
Kaupmannahöfn. En síðast en
ekki síst flutningur á Jónasar-
lögunum víða um land og erlend-
is. Það ævintýri byrjaði árið
1996 þegar Atli bað mig að setja
saman „vínarískan salonkvar-
tett“ til að spila undir lögum
hans við ljóð Jónasar Hallgríms-
sonar. Lögin voru frumflutt í
Skarðskirkju í Landsveit með
Signýju Sæmundsdóttur í
broddi fylkingar og síðan víða á
Norðurlandi fyrir tilstilli Hall-
dórs Blöndal, m.a. í Bakkakirkju
í Öxnadal þar sem Jónas var
skírður og úti í Grímsey. Á 200
ára fæðingarári Jónasar árið
2007 flutti nýr „Fífilbrekkuhóp-
ur“ lögin á Íslandi, í London,
Kaupmannahöfn, Berlín og á
Gimli í Manitobafylki í Kanada.
Atli og Sif Sigurðardóttir kona
hans voru með í flestum þessara
ferða.
Árið 2014 stofnuðu nokkrir
skólabræður Atla, þeir Halldór
Blöndal, Ragnar Arnalds og
Styrmir Gunnarsson, Hollvina-
samtök Atla Heimis Sveinssonar
og fengu okkur Áshildi Haralds-
dóttur flautuleikara, Kristínu
Sveinbjarnardóttur og fleiri í lið
með sér. Samtökin hafa á und-
anförnum árum unnið að útgáfu
á óbirtum verkum Atla, gert
heimasíðu, http://www.atliheim-
irsveinsson.is, og stuðlað að
flutningi á verkum hans svo eitt-
hvað sé nefnt. Þessari vinnu
verður haldið áfram.
Við Anna Guðný kveðjum
Atla með bæn sem hann tónsetti
og gaf mér í afmælisgjöf fyrir
nokkrum árum:
Bið ég María bjargi mér
burt úr öllum nauðum
annars heims og einnig hér,
ástmær guðs, ég treysti þér,
bið þú fyrir mér bæði lífs og dauðum.
Blessuð sé minning Atla
Heimis Sveinssonar.
Sigurður Ingvi Snorrason.
„Traustur vinur getur gert
kraftaverk“ söng hann hástöfum
fyrir mig í bílnum á leiðinni inn
á Skriðuklaustur þar sem ég og
tónskáldið héldum til æfinga.
Það söng hann eftir að hafa
spurt mig hvaða dægurlag ég
héldi að honum þætti einna
skemmtilegast.
Og traustur vinur var hann.
Ég naut þeirra forréttinda að
fá að halda tvenna einsöngstón-
leika með Atla Heimi sem var
mjög svo gefandi tími og hann
píanasti góður. Endalaus tími til
æfinga fyrir söngkonu sem var
dálítið áhyggjufull fyrir fyrstu
einsöngstónleikana. Ekki vildi
hann þiggja greiðslur fyrir,
heldur sagði hann mér að kaupa
mér eitthvað fallegt. Hann var
mikill fagurkeri og hafði mikinn
áhuga á því að vita í hverju mað-
ur ætlaði að koma fram.
Atli Heimir var haukur í
horni þegar LÍN þráaðist við að
lána fátækum námsmönnum í
Amsterdam. Það var orðið frem-
ur þröngt í búi þegar Atli
hringdi og spurði hvernig gengi.
Hann bauðst til þess að fara
strax daginn eftir og lesa yfir
hausamótunum á starfsmönnum
þar. Lánið kom nokkrum dögum
seinna. Var tónskáldið blessað í
bak og fyrir.
Atli Heimir var einnig sá
maður og sá eini sem hringdi í
einstæðu bíllausu móðurina í
Hafnarfirði fyrir jól og spurði
hvort hún þyrfti ekki að útrétta
eitt og annað eins og að kaupa
jólatré og konfekt.
Ég átti þess kost að vinna
með Alta Heimi m.a. í verki
hans Tímanum og vatninu, hljóð-
ritað í Langholtskirkju. Þar var
hinn oft á tíðum óbilgjarni Paul
Zukofsky við stjórnvölinn og
sendi Alta til þess að biðja
íbúana í nágrenni kirkjunnar að
hætta að slá þar sem hljóðið lak
inn í upptökuna. Af stað stökk
Atli Heimir og talaði við ná-
grannana. Þá gargaði mávager
sem einnig truflaði upptökuna
og aftur hrópaði hljómsveitar-
stjórinn á Atla Heimi. En þá var
úr vöndu að ráða.
Þá eru einstaklega minnis-
stæðir tímar þegar við fórum
ásamt góðum hópi tónlistarfólks
með óperu hans Tunglskinseyj-
una í ferð um Þýskaland og aft-
ur þegar Eyjan var frumflutt í
Peking. Félaginn og stemning-
armaðurinn Atli Heimir er
ógleymanlegur. Ef flutningur á
verkum hans tókst ekki sem
skyldi var hann alltaf jafn já-
kvæður og hvetjandi og sagði:
„Það var samt stemning í
þessu.“
Atli Heimir var heimsmaður
af guðs náð og kunni sig við öll
tækifæri. Opnaði fyrir dömum
dyrnar, dró fram stólinn og setti
konur til sætis og sótti þær fyrir
tónleika. Annan eins herramann
var vart að finna á Íslandi.
Hann var endalaus upp-
spretta af visku og fróðleik.
Ekki bara um tónlist heldur um
bókmenntir, listir, heimspeki,
stjórnmál og allt hvað er. Hver
stund með honum var mennt-
andi.
Atli Heimir var einstakur
maður sem á stórt pláss í hjarta
mínu og er ég afar þakklát fyrir
að hafa notið samvista við hann,
flutt verk hans og tekið þátt í
frumflutningi á tónsmíðum hans.
Nú heldur hann í sína hinstu
ferð á vit Sifjar, eiginkonu sinn-
ar, sem hann elskaði heitt.
Blessuð sé minning Atla
Heimis Sveinssonar. Takk fyrir
allt elsku Atli minn. Sonum hans
og fjölskyldum votta ég mína
dýpstu samúð.
Ingveldur G. Ólafsdóttir.
Ég átti því láni að fagna að
umgangast Atla Heimi nokkuð
stíft í meira en áratug. Við vor-
um samkennarar í MR í fjögur
ár og brölluðum ýmislegt saman
eftir það um árabil, tróðum upp
sem skemmtikraftar í þóknan-
legum félagsskap, vorum hálf-
gerðir heimagangar hvor hjá
öðrum á tímabili, dóttir mín var
eitt sumar hjá honum í Flatey
og vingaðist við Jónínu ömmu
hans.
Fjölmargt mætti segja um
þann hæfileikaríka mann. Ég
kýs að draga fram skopskynið.
Hann gat verið afbragðs sögu-
maður þegar sá gállinn var á
honum og ekki síst fundvís á
veikleika náungans sem hann
túlkaði með allt að því tónskáld-
legum tilþrifum. Stundum grun-
aði maður hann að vísu um að
hagræða efninu örlítið í þágu
skemmtanagildis, líkt og haft
var eftir Jónasi frá Hriflu: „Fer
betur á því svona. Gæti verið
satt.“ En þótt hann ætti til að
draga kollega sína sundur og
saman í háði heima í stofu var
hann ekkert nema mildin þegar
hann skrifaði um verk þeirra í
blað. Þá var mannúðin og skiln-
ingurinn ríkjandi. Atli var
reyndar afar stéttvís og einarður
baráttumaður fyrir hagsmunum
félaga sinna sem hann gætti af
kostgæfni í hlutverki sínu sem
formaður Tónskáldafélagsins í
rúman áratug.
Atli vildi brjóta nýjar leiðir í
músíkinni, en það hnussaði í
honum gagnvart þeirri hreyf-
ingu sem gerði sig gildandi víða
í Evrópu upp úr 1968 og ekki
síst á Norðurlöndum, að tónlist-
in ætti að vera „samhälls-
orienterad“. Á einni slíkri ráð-
stefnu sagðist hann hafa spurt á
sinni gömlu dönsku: „Hvordan
lyder et samfundsorientered
strygekvartet?“
Atli var vissulega marglyndur
jafnt sem fjölhæfur. Hann gat
verið óhemja á skemmtisviðinu,
en annað veifið líkastur mein-
lætamanni. Hann sagðist öðru
hverju þurfa að krossfesta hold-
ið. Hann lét stundum sem hinn
einlægasti alþýðuleiðtogi en
stærði sig þess á milli af því að
vera breiðfirskur aðalsmaður.
Hann hafði samt ekki hið sam-
anrekna breiðfirska vaxtarlag
sem hann sagði að hefði þróast
gegnum aldirnar við að róa ára-
bátum.
Atli hugsaði stórt en taldi
aldrei eftir sér að rétta sína list-
rænu hjálparhönd til hins
smæsta, þótt ekki væri annað en
semja lag við einfalda vísu um
litla stúlku. Trúlegt mun líka að
sum smáverkin hans muni lifa
enn lengur en stórvirkin, á svip-
aðan hátt og ævintýri Hosé And-
ersens, sem hann sjálfur taldi
lítt merkileg, urðu langtum líf-
seigari en hin sem hann lagði
mestan metnað í, ellegar smá-
kvæði Goethes sem virðast lifa
lengst af verkum þess jöfurs.
Mörgum ágætismanni hefur
maður kynnst um dagana, og
Atli er án efa í efri kantinum.
Árni Björnsson.
Kveðja frá Tónskáldafélagi
Íslands
Tónskáld landsins standa í
þakkarskuld við Atla Heimi
Sveinsson. Ástæður þess eru
margvíslegar og þau víðtæku
áhrif sem hann hafði á starfsum-
hverfi þeirra ótvíræð.
Fyrst er að nefna störf hans í
þágu Tónskáldafélagsins. Þau
störf voru ávallt samofin vinnu
hans að auknum tengslum við
tónlistarlífið og þar með baráttu
fyrir málstað og kjörum starf-
andi tónskálda. Þetta leiddi til
stofnunar Myrkra músíkdaga,
tónlistarhátíðar sem orðin er
ómissandi þáttur í menningarlífi
okkar. Erlendir kollegar voru
jafnan heillaðir af hæfileikum
hans og hann átti auðvelt með að
vinna sér bandamenn úr þeirra
röðum. Hann styrkti því alþjóð-
leg tengsl okkar og enginn
þurfti að undrast að hróður hans
og listfengi yrði til þess að hann
fékk Tónskáldaverðlaun Norður-
landaráðs, fyrstur íslenskra tón-
skálda.
Honum ber að þakka allt hans
starf við fræðslu, ýmist sem
vekjandi og hvetjandi kennari
ungmenna – oft verðandi lista-
manna – eða sem fyrirlesari eða
útvarpsmaður sem kynnti nýja
erlenda tónsköpun fyrir hlust-
endum.
Honum ber að þakka sú al-
gera einurð sem hann sýndi hve-
nær sem var í þágu frjálsrar og
metnaðarfullrar tónsköpunar.
Hann vakti þannig eyru, eða í
það minnsta forvitni manna úr
öllum stéttum. Þetta gerði öðr-
um tónskáldum auðveldara að
fóta sig í víðáttum nýrrar tón-
listar.
Honum ber að þakka öll sú
hvatning og samstaða sem hann
sýndi yngri tónskáldum. Um leið
var hann öllum kollegum sínum
fyrirmynd með eljusemi sinni og
listrænum metnaði.
Kersknin og kímnigáfan verða
ekki skilin frá minningu þeirra
sem kynntust honum enda næst-
um eins og samofin tónlistar-
hæfileikunum og sköpunarkraft-
inum. Og þeir sem áttu vináttu
hans munu ekki hafa kynnst
traustari vini.
Morgunblaðið/Golli
Atli Heimir tekur í hönd svissneska hljóm-
sveitarstjórans Baldurs Brönnimann að loknum
tónleikum sem Sinfóníuhljómsveit Íslands stóð
fyrir í tilefni af af sjötugsafmæli hans.
SJÁ SÍÐU 28
MINNINGAR 27
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 6. MAÍ 2019