Heimsmynd - 15.01.1990, Qupperneq 39

The WorldPaper
UMRÚT í AUSTUR-EVRÓPU
Framkoma
nágranna
Að ná sáttum og samlyndi á ný
Eftir Andras Biro
í Búdapest, Ungverjalandi
í UNGVERJALANDI sjá menn ung-
versku byltinguna eins og tvíþráða
sjónarspil: í fyrsta lagi sem fall síðasta
dómínókubbsins, hnig þeirrar (í höfuð-
atriðum) friðsamlegu bylgju sem hefur
sópað burt einsflokkskerfinu í þessum
hluta heimsins; í öðru lagi sem dögun
þess sögulega möguleika að koma á
lýðræðislegri sambúð milli Ungverja og
Rúmena innan Rúmeníu, sem byggist
á gagnkvæmri virðingu og umburðar-
lyndi og er forsenda góðra og heil-
brigðra samskipta milli landanna
tveggja.
Sá léttir sem menn fundu hér til við
fall „Draculescu“stjómarinnar er
blandinn óstyrk um mögulegan missi
þeirra forréttinda sem Ungverjaland
hafði áunnið sér á Vesturlöndum með
framförum í lýðræðisátt. Efnahagserf-
iðleikar þjóðarinnar, sem nú eru ekki
lengur yfirvofandi ógn heldur raun-
verulegir - verð á matvælum hefur
hækkað um 25 prósent síðan 1. janúar
- eru að fá á sig þriðja heims sjúk-
dómseinkenni. Afríkumenn, til dæmis,
eru sannfærðir um að aðstoð frá Vest-
urlöndum til þeirra muni hraðminnka
og verða beint til Austur-Evrópu í
staðinn.
Á sömu lund halda Ungverjar að
Vestur-Þýskaland, sem verið hefur
mjög virkur samstarfsaðili efnahags-
lega og pólitískt, muni hafa nóg á sinni
könnu með að létta byrði samlanda
sinna í austri og verði ekki jafnsýnilegir
í Ungveijalandi og áður. Frakkar og
Englendingar með hefðbundin sam-
bönd sín við Pólland og Tékkóslóvakíu
muni verða uppteknir af að líta til með
sínum gömlu bandamönnum. Og eftir
það píslarvætti sem Rúmenía hafi orð-
ið að þola verði hún um ófyrirsjáanlega
framtíð miðpunktur athygli umheims-
ins og látin njóta þess í beinni aðstoð.
Samskipti Ungverja og Rúmena ein-
kennast nú af andrúmslofti hveiti-
brauðsdaga. En það kemur eftir langa
og kvalafulla sögu árekstra og haturs.
Andras Biro stofnaði og ritstýrði Ceres,
tímariti á vegum Sameinuðu þjóðanna, og
er nú alþjóðlegur fjölmiðlunarráðunautur.
tortryggni og ofsókna. Enda þótt
leggja verði að jöfnu ábyrgð beggja
þjóðanna í þessum efnum fyrir hina
fjarlægari fortíð verður að leggja
ábyrgðina á vaxandi sálsýki í meðferð-
inni á ungverska minnihlutanum í
Transsylvaníu síðustu 25 árin beint á
herðar Ceausescustjómarinnar.
Ofan á alla þá örbirgð og kúgun sem
allir íbúar Rúmeníu jafnt máttu þola,
bættist það að þeim sem voru af ung-
verskum uppruna var sérstaklega refs-
að fyrir það eitt að vera Ungverjar.
Þeir voru sviptir innsta kjarna sjálfsvit-
undar sinnar: menningu sinni og
tungu. Allar menntastofnanir ofan
grunnskóla, megnið af ungverskum
leikhúsum og fjölmiðlum gufuðu upp.
Þjóðemisminnihluti sem taldi tvær
milljónir manna var dæmdur til hæg-
fara en stöðugrar hrörnunar með síð-
ustu heimskupörum Ceausescu, kerfis-
breytingunni, það er að segja uppræt-
ingu hefðbundinna þorpa og og
umskipan allra íbúa Transsylvaníu í
þyrpingar háhýsa.
Það er sennilega verst af öllu að sós-
íalistastjórnin í Ungverjalandi forðaðist
eins og heitan eld, í nafni alþjóða-
hyggju öreiganna og sósíalísks bræðra-
lags við sósíalíska Rúmeníu, að bera
upp við rúmensku stjórnina, hvort sem
væri opinberlega eða óopinberlaga
kvartanir vegna þjóðarmorðs á Ung-
verjum.
Núna, þegar frjálsar kosningar eru
óðum að nálgast, hefur ungverska
stjórnin loks hrist af sér slyðruorðið og
á síðustu 18 mánuðum gert vörn fyrir
ungverska minnihlutann í Rúmeníu að
hornsteini utanríkisstefnu sinnar.
Nærri 25 þúsund flóttamenn frá Trans-
sylvaníu (Ungverjar og Rúmenar)
fengu opinbera stöðu flóttamanna þeg-
ar ungverska stjórnin varð fyrst til þess
sósíalískra ríkisstjórna að gerast aðili
að Flóttamannastofnun Sameinuðu
þjóðanna síðastliðið sumar. Við það
náði spennan milli þessara tveggja ná-
granna nýju hámarki.
Geðhreinsunin kom með blóðbaðinu
í Timisoara í vestur-Rúmeníu eftir
miðjan desember, þegar hundruð
Rúmena tóku höndum saman við ung-
verska samlanda sína og mynduðu
mannlega girðingu til varnar Laszlo
Tokes - ungverska mótmælendaprest-
inum, sem skóp neistann að uppreisn-
inni gegn Ceausescustjórninni - gegn
öryggissveitunum.
Um leið og rúmenski herinn tók af-
stöðu með fólkinu og Þjóðbjörgunar-
nefndin komst á fót undir forystu Ion
Iliescu var stofnað til opinberra sam-
skipta milli herjanna tveggja og ríkis-
stjórnanna með samráði á klukku-
stundar fresti.
Með fjörlegri ummerkjum um um-
skiptin voru umhyggja og samábyrgð
ungverskra borgara fyrir píslarvottun-
um í grannlandinu. Þúsundum saman
hröðuðu menn sér með lyf, matvæli og
fatnað yfir landamærin, þrátt fyrir að
skotbardagar héldu áfram. Aðeins viku
eftir fall gömlu stjórnarinnar varð ung-
verski utanríkisráðherrann, Gyula
Horn, fyrstur útlendinga til að koma í
opinbera heimsókn til Búkarest og
kom heim sannfærður um að nýja for-
ystan mundi hafa fullt samráð um end-
urreisn fullra menningarlegra og efna-
hagslegra réttinda ungverska minni-
hlutans. Hins vegar er enn framundan
það vandasama hlutverk að koma á í
raun friðsamlegri sambúð og stjórn-
formum sem festa þessi réttindi í sessi.
En bygging „sameiginlegs húss“, þar
sem friður megi ríkja, er nú orðin nær-
tækari möguleiki en nokkru sinni í
þessum hluta Evrópu. ♦
HEIMSMYND 39