Heimsmynd - 01.03.1990, Qupperneq 36

The WorldPaper
Friðargróði í stað stríðsgróða:
Nú er rétti tíminn
En bandaríska hergagnaiðnaðarsamsteypan er enn í felum
Eftir Stanley Fine aðmírál
í Washington D. C.
Tvær kynslóðir Bandaríkjamanna
hafa vaxið upp í andrúmslofti ófriðar.
Föðurlandsást hefur iðulega verið
mæld í stuðningi manna við sívaxandi
varnarútgjöld, gerð hugvitsamlegri
vopna og samþykki við að blanda sér í
málefni annarra þjóða hvar sem væri í
heiminum. Peir, sem fá á sig
stimpilinn „linir í varnarmálum",
fá á sig dóm sem skýjaglópar eða
jafnvel óþjóðræknir vinstrisinnar.
Afleiðingin af þessu er sú að
bæði innan varnarkerfisins - sem
gengur undir nafninu hernaðar-
iðnaðarsamsteypan - og vítt og
breitt í þjóðfélaginu, eiga fjöl-
margir líf sitt undir sterkum vörn-
um. Þeir líta á allt sem er minna
en óbreytt ástand sem óæskilega
afturför. Þótt nákvæmar tölur séu
ekki tiltækar má gera ráð fyrir að
um 25 milljónir Bandaríkjamanna
eða gróft reiknað um tíu prósent
þjóðarinnar eigi líf sitt undir doll-
urum til varnarmála. Álíka marg-
ir bandarískir borgarar eiga svo
óbeint afkomu sína undir varnar-
útgiöldum.
í fyrsta sinn síðan 1939 verða
Bandaríkin að horfast í augu við ein-
stætt vandamál. Hvernig við byrjum að
leysa upp hernaðar-iðnaðarsamsteypuna
í ljósi friðarumleitana Mikhails Gorbat-
sjevs og minnkandi spennu milli austurs
og vesturs.
Dwight Eisenhower, fyrrverandi for-
seti, vakti máls á vandanum strax 1961
þegar hann í marglofaðri kveðjuræðu
sinni komst svo að orði að „í stjórnar-
stofnunum okkar verðum við að vera á
verði gegn óréttmætum áhrifum hernað-
ar-iðnaðarsamsteypunnar, hvort sem
markvisst er leitað eftir þeim áhrifum
eða ekki.“ Eisenhower vék aftur og aft-
ur að þörfinni fyrir jafnvægi í varnarút-
gjöldum, „jafnvægi milli kostnaðar og
þeirrar bættu stöðu, sem ætlað er að
ná.“ Þarna var engin tæpitunga töluð af
manni sem varð forseti Bandaríkjanna
fyrir tilstilli hernaðar-iðnaðarsamsteyp-
Stanley Fine, varaaðmíráll á eftirlaunum í
bandaríska flotanum, var fjármálastjóri ráðu-
| neytisdeildar fyrir flotann frá 1975 tíl 1978.
ENGIR ÓVINIR - ENGIN VOPN
unnar og var þekktur um allan heim fyr-
ir frábæra frammistöðu sem hershöfð-
ingi og æðsti yfirmaður herja banda-
manna í seinni heimsstyrjöldinni.
Þetta er flókið vandamál. Hvernig á
þjóð sem eytt hefur trilljónum dollara í
50 ár til að viðhalda risavöxnum herjum
og hervæðingu að taka á þeim sálfræði-
legu og efnahagslegu hindrunum sem
rísa gegn því að snúa til eðlilegra friðar-
tíma?
Hvaða gagn er að risavöxnum vömum,
ef óvininn vantar? Það hefur lítið verið
hugsað um áhrif þeirrar spumingar á
hemaðarstofnanir þjóðarinnar og sið-
ferðistyrk þeirra. Svo lengi sem kalda
stríðið hafði möguleika á að breytast í
heitt stríð var auðvelt að innræta mönn-
um í þjónustu hersins nauðsynlegan bar-
áttuvilja til að halda heraflanum í stöðugri
viðbragðsstöðu, enda þótt líf í herþjón-
ustu falli seint undir friðsamlega iðju.
Það eru fleiri hindranir en efnahags-
legar í vegi umbreytingar. Einstaklingar
í „samsteypunni“ láta stjórnast af starfs-
frama sínum, sálfræðilegum, tilfinninga-
legum, pólitískum, trúarlegum og hug-
lægum vangaveltum, sem ekkert hafa að
gera með efnahagslegar þarfir eða varn-
armálaútgjöldin - eða ef út í það er far-
ið, hernaðarógnun við þjóðina.
Vegna þess að varnarútgjöld eru svo
rótgróin í amerísku þjóðfélagi hefur ver-
ið fátt um áætlanir stjórnmálamanna,
kaupsýslumanna og leiðtoga úr hópi
menntamanna um umbreytingu til frið-
ar. En með því að umræðan í Bandaríkj-
unum beinist nú meir og meir að svo-
kallaðri „friðar-arðsúthlutun“ getur
þetta farið að breytast. Samtök í Wash-
ington, sem kallast Þjóðarnefndin um
efnahagslega umbreytingu og afvopnun
- og státar af hagfræðingnum John
Kenneth Galbraith og George McGo-
vern, fyrrum öldungadeildarþingmanni,
meðal virðulegra meðlima sinna - hafa
leitt saman verkalýðs- og starfsgreinafé-
lög, velferðar- og friðarsamtök til þess
að vekja upp umræðu um allt þjóðfélag-
ið um hvernig megi nýta friðardollarana
til hagsbóta fyrir borgarana. Áformuð
er röð umræðuþátta í sjónvarpi með
heitinu „Bandaríkin eftir kalda stríðið
og útdeiling friðararðsins“. Þeim fyrsta
verður sjónvarpað í maí. Fulltrúa-
deildarþingmaðurinn Ted Weiss hefur
lagt fram í fulltrúadeild Bandaríkjaþings
frumvarp um Efnahagslega aðlög-
un vegna varnarmála, sem á vax-
andi fylgi að fagna á þessu ári
hinnar miklu umbreytingar.
Frumvarpið gerir ráð fyrir að
komið verði á fót nefndum til
könnunar á því hvernig hergagna-
iðnaðurinn getur skipt yfir til
borgaralegrar framleiðslu, veitir
starfsfólki sem sagt er upp allt að
tveggja ára aðlögunartíma á laun-
um og sér fyrir áætlunargerð í
hverju fyrirtæki fyrir sig. Þetta
frumvarp er þegar orðið fyrirmynd
um allan heim að löggjöf, sem
stefnir að því að tryggja stöðuga og
skipulega umbreytingu til borgara-
legrar framleiðslu. Umbreyting
hefur átt sér stað áður. Meiriháttar
iðnaðar- og hemaðarafvopnun átti
sér stað eftir seinni heimsstyijöld-
ina og Kóreustríðið 1953. Þótt þær
aðgerðir væru sársaukafullar í sumum
greinum iðnaðarins reyndust þær vel
framkvæmanlegar. Til lengri tíma litið
urðu þær til eflingar hagkerfinu.
En brýnast af öllu er að Bandaríkin
eignist nýja leiðtoga, ósljóvgaða af
fyrndum hugmyndum og færa um að
setja fram skýrt mótaða, nýja og yfir-
vegaða hugsjón um líf í jafnvægi eftir
kalda stríðið - ólíkt nýlegu ákalli Bush
forseta til stuðnings við fjárframlög
Bandaríkjanna til varnarmála. Hann
sagði að það væri „mjög þýðingarmikið
að láta þessar uppörvandi breytingar
ekki lokka okkur til sjálfsánægju og
ábyrgðarleysis" eða „til að slaka á ár-
vekni okkar gegn alheimsógnun“ af
hálfu Sovétríkjanna.
Skynsamleg umbreyting ætti að koma
frá forystu þjóðarinnar, frá „toppi til tá-
ar“. Fjárlög Bush forseta fyrir fjárlaga-
árið 1991, sem gera einungis ráð fyrir
lágmarksniðurskurði á varnarútgjöld-
um, sýna glögglega að sú forysta er enn
ekki fyrir hendi. ♦
Tap einstakra ríkja Bandaríkjanna vegna friðar
Andvirði verksamninga hergagnaiðnaðarins og laun
starfsmanna sem hluti af ríkisframleiðsu hvers
ríkis
Ríki 1981 1986
Kalifornía 6,63 6,97
Illinois 1,43 1,60
Massachusetts 6,92 8,03
New York 2,97 2,99
Ohio 2,58 3,69
Texas 4,43 4,97
Heimild: Bandaríska viðskiptaráðuneytið
36 HEIMSMYND