Heimsmynd - 01.03.1990, Qupperneq 48

M ARS
1990
all og lagði stund á húsamál-
un auk þess sem hann var
virkur í írska lýðveldishern-
um. Hann var handtekinn í
Englandi í sendiför fyrir IRA
og komið fyrir í þriggja ára
vist á betrunarhæli í Suffolk
en verk hans Borstal Boy
(1958) er lýsing á því tíma-
bili. Nítján ára gamall var
hann ákærður fyrir árás á
lögreglumann og dæmdur til
fjórtán ára fangelsisvistar og
þar varð sögusvið fyrsta leik-
rits hans, The Quare Fellow
(1954). Hann hlaut almenna
sakaruppgjöf 1946 en var
handtekinn aftur eftir það,
bæði fyrir þátttöku í uppþot-
um og drykkjulæti. Hann
skrifaði fjölda smásagna,
ljóða og var dálkahöfundur í
írsku dagblaði.
Frægasta verk Brendans
Behan er Gísl sem fjallar um
enskan hermann sem IRA
hefur í haldi sem gísl í hóru-
húsi til að koma í veg fyrir að
einn þeirra manna verði tek-
inn af lífi. Gísl fékk glæsileg-
ar móttökur á sviði í London
árið 1960 og í New York
skömmu síðar þar sem
Behan var mikið hampað.
Elizabeth Barrett
Browning enska
skáldið sem aðallega
er fræg fyrir ástarljóð sín,
Sonnets from the Portuguese,
fæddist í Durham í Englandi
þann 6. mars 1806. Hún var
elsta barn Edward Barrett
Moulton og átti ánægjulega
æsku þar sem hún ólst upp í
Malvern Hills í Worcestershi-
re. Fimmtán ára gömul fékk
hún sjúkdóm vegna meiðsla í
baki og bar þess merki alla
ævi. Fjölskyldan fluttist til
London þegar Elizabeth var
komin um þrítugt og þar birt-
ust fyrstu ljóð hennar á
prenti. Bróðir hennar
drukknaði skömmu síðar og
var harmur hennar það mikill
að hún treysti sér ekki til að
umgangast nema örfáa aðila.
Hún var orðin þekkt nafn í
heimi bókmenntanna þegar
skáldið Robert Browning
sendi henni svohljóðandi
skeyti árið 1845: Ég elska
ljóðin yðar af öllu hjarta,
kæra fröken Barrett. Ég
elska, eins og ég segi, þessi
kver af öllu hjarta - og ég
elska yður líka.“ Nokkrum
mánuðum síðar hittust þau.
Þau gengu leynilega í hjóna-
band ári síðar og héldu sam-
bandi sínu leyndu vegna ótta
við föður hennar sem jaðraði
Skáldið rómantíska
við að vera harðstjóri. Sonn-
ettur hennar endurspegla hik
hennar við að ganga að eiga
Robert Browning en þær
komu út árið 1850.
Browning hjónin fluttust til
Italíu og faðir hennar fyrirgaf
henni aldrei. Næsta ljóðabók
hennar beindist gegn þræla-
haldi í Bandaríkjunum og
kom út í Boston 1848. Hjónin
settust að í Flórens og þar
fæddist eina barn þeirra, son-
urinn Robert Wiedemann
Barrett, 1849. Eitt stærsta
verk hennar, Aurora Leigh,
kom út 1857, féll ekki í góðan
jarðveg hjá gagnrýnendum
en náði miklum almennum
vinsældum.
Síðustu ár ævi sinnar fékk
Elizabeth Barrett Browning
mikinn áhuga á dulspeki og á
tímabili varð hún mjög upp-
tekin af ítölskum stjórnmál-
um. Hún lést í örmum eigin-
manns síns árið 1861.
Byltingarsinninn Rósa
Rósa Luxemburg,
uppnefnd Blóð-
Rósa, var fædd í Za-
mosc í Póllandi sem þá var
hluti af rússneska keisara-
dæminu þann 5. mars 1871 og
varð þekktur byltingarsinni.
Hún átti stóran þátt í því að
stofna pólska jafnaðar-
mannaflokkinn og Spartak-
usbandalagið sem síðar varð
James Madison, fjórði forseti
Bandaríkjanna og einn af höf-
undum bandarísku stjórnarskrár-
mnar, fæddist þann 16. mars 1751 í Port
Conway í Virginíufylki. Hann var for-
seti frá 1809 til 1817. Á stjórnarskrár-
ráðstefnunni 1787 átti hann þátt í að
skipuleggja og staðfesta stjórnarskrá
Bandaríkjanna og í samvinnu við Alex-
ander Hamilton og John Jay stóð hann
fyrir útgáfu rita um sambandsstjórnina
og sem fulltrúi á hinu nýja þingi var
hann flutningsmaður fyrstu tíu laga-
breytinganna. í málflutningi sínum
lagði hann áherslu á trúfrelsi, málfrelsi
og ritfrelsi. Hann missti forystuna í
þinginu þegar hann greindi á við Ham-
ilton fjármálaráðherra um hvernig
Fjoröi forsetinn greiða ætti stríðsskuldir. Hamilton vildi
veg alríkisstjómarinnar sem mestan og vann þann slag.
Madison var utanríkisráðherra í tíð Thomasar Jefferson
(1801 -1809) og notaði ætíð orðalagið „forsetinn hefur
ákveðið" þannig að þáttur hans sjálfs er óskýr þótt mörg-
um bæri saman um að hann réði meiru en Jefferson.
Madison var kjörinn forseti árið 1808. Hann hvarf fljót-
lega frá utanríkisstefnu forvera síns sem hafði sett hafn-
bann á Breta og Frakka, sem þá voru í stríði, með því að
aðvara hvort ríkið um sig með leynd að ef þau létu banda-
ríska viðskiptahagsmuni óáreitta myndi Bandaríkjaþing
láta til skarar skríða gegn hinu ríkinu. En þróunin gekk
ekki eftir eins og hann hafði hugsað sér og og hann lýsti yf-
ir sambandsleysi við England í nóvember 1810.
Madison var endurkjörinn árið 1812 og því forseti þegar
Bandaríkin drógust inn í stríðið 1812 til 1815. Við lok stríðs-
ins naut Madison mikilla vinsælda samtímamanna sinna.
Síðustu æviárum sínum eyddi hann á búgarði sínum í
Virginíu og barðist samtímis gegn þrælahaldi með því að
stuðla að kaupum alríkisstjórnarinnar á þrælum sem voru
sendir aftur til Líberíu og voru ríkisjarðir sseldar í þeim til-
gangi. Pegar einn hans eigin þræla flúði og náðist (en þá
voru þeir iðulega seldir í refsingarskyni til Vestur-Indía),
gaf Madison honum frelsi og réð hann síðan í vinnu. Áf
48 HEIMSMYND