Heimsmynd - 01.03.1990, Qupperneq 85

En hvers vegna varð Havel forseti?
Hvaða atvik leiddu til þess að leikskáld
sem hafði verið bannað í rösk tuttugu ár
þætti jafnsjálfsagður í embætti forseta
eftir fall kommúnista og raun ber vitni?
Eftir niðurlægingu Tékkóslóvakíu f968
kaus Havel að vera áfram í landinu hvað
sem það kostaði. Hann var þá þegar orð-
inn allþekktur utan Tékkóslóvakíu, leik-
skáld á besta aldri sem fengur var í fyrir
vel stæð og framsækin leikhús hvar sem
var í heiminum. Frægð hans erlendis
gerði það að verkum að hann átti nokk-
urra kosta völ öfugt við flesta landa sína.
Honum stóð til dæmis til boða að hefja
störf hjá Joseph Papp við Public Theater
í New York og hann gat að auki þegið
boð um ríflegan fjárstyrk í Bandaríkjun-
um á meðan hann væri að koma undir
sig fótunum þar í landi. En hann kaus að
vera eftir heima. Hann var rithöfundur
sem fann til ábyrgðar og átti land og
tungu þrátt fyrir allt.
Arin sem fóru í hönd urðu Havel erfið
og tóku sinn toll af heilsu hans. Hann
hélt áfram að skrifa, barðist við að fá til
þess næði án þess að svíkja hugsjón sína
og missti aldrei sjónar á kröfunni um
grundvallarmannréttindi. Það er reyndar
mikið undur hve Havel hefur afkastað
miklu á ritvellinum við þessar erfiðu að-
stæður, hátt í tug leikrita, en ennþá stór-
kostlegra er það að hann skyldi vaxa sem
leikskáld á þessum tíma.
Fyrir 1968 hafði hann sýnt að hann
hafði meistaratök á leikforminu og var
með ólíkindum fundvís á frumlegar,
tragikómískar leikfléttur og alls óvænt
hvörf, en síðan hafa verk hans öðlast
einhverja þá dýpt sem snertir sammann-
legan streng. Hann er þar af frábærum
næmleika að fjalla af fullkominni einurð
um það sem brennur á honum sjálfum.
Hann virðist ganga beint að kjarna til-
vistar hvers kúgaðs einstaklings og
spyrja einfaldra spurninga um grundvall-
aratriði sem okkur vesturlandabúum lá-
ist oft að íhuga. Honum hefur tekist að
færa í orð og heillandi leik þá hluti sem
hver hugsandi maður hlýtur einhvern-
tíma að standa frammi fyrir.
Öll viljum við vera heil, breyta heiðar-
lega, vera trú hugsjónum okkar og elska
af heilindum. Við viljum geta treyst ná-
unganum og að hann geti treyst okkur,
við viljum bera ábyrgð og hafa áhrif á
samfélag okkar og umhverfi. Við viljum
líka vernda rétt okkar til að hafa sjálf-
stæðar skoðanir. Allt eru þetta einfaldar
og sjálfsagðar kröfur sem við gerum til
sjálfra okkar jafnt og annarra. Hins veg-
ar eru þetta alls ekki auðveld markmið í
flóknum daglegum samskiptum við aðra,
enda tekst okkur misjafnlega við að
fylgja þeim; og þessi markmið færast enn
fjær ef alræðið ríkir. Við þær aðstæður er
engu að treysta, ekkert trúnaðartraust
milli valdhafa og þegna, engin friðhelgi í
einkalífi, hugsun hvers einstaklings er
heft og orð hins opinbera glata merkingu
sinni. Þar með rýrnar innihald tungu-
málsins smám saman uns hinn skapandi
neisti þess kulnar. Þar með glatast hug-
sjónir og örvænting verður alls ráðandi.
Vitund um þessa hluti er sterk í Havel
og hann býr yfir því skáldlega innsæi að
skynja margslungin samskipti manna frá
degi til dags, og hvernig þau verða sífellt
flóknari og erfiðari því meir sem þeir
fjarlægjast grundvallarsannindin sem
gera þá heila. Hann hefur alltaf átt
draum um þjóðfélag sem væri byggt á
heilindum og gagnkvæmu trausti. Sjálfur
hefur hann lifað í samræmi við hugsjónir
sínar af fullkomnum trúnaði og jafnan
verið reiðubúinn að fórna frelsi sínu fyrir
þær. Þannig er ferill þessa leikskálds
engu líkur og í raun ótrúlegri en nokkurt
leikrit, og manngerðin sjálf heilsteyptari
en nokkur leikpersóna. Václav Havel er
það sem er svo sorglega fágætt, hann er
flekklaus hetja. Þess vegna var hann
gerður að forseta. Það var einfaldlega
krafa fólksins um að hugsjónir hans og
skýlaus trúnaður yrðu leiðarljós á vegin-
um til betra og heiðarlegra samfélags.D
Ný sending
Dömu- oq
herrasloppar
Stórglæsilegt
úrval
Ennfremur mikið úrval
af nærfötum, slæðum
og margskonar
gjafavörum.
Snyrtivöruverslunin
Gullbrá,
Nóatúni 17, sími: 624217.
Sendum ípóstkröfu.
HEIMSMYND 85