Heimsmynd - 01.11.1990, Síða 86

Sera Björn Stefansson,
Kristín Ólafsdóttir
eiginmaður Guðrúnar Sigríðar Ölafs-
dóttur, sem lést 1918, með börnum
sínum Ólafi prófessor og dætrunum
Þorbjörgu, Ingibjörgu og Ásthildi,
ekkju Steins Steinarr.
Vilmundur Gylfason
læknir og eiginmaður hennar Vil-
mundur Jónsson landlæknir. Hún
settist fyrst íslenskra kvenna við
Háskóla íslands.
(1948-1983) einn sérstæðasti
stjórnmálamaður Islendinga á
sínum stutta ferli.
1. Áslaug Foss (f. 1913). Fyrri maður hennar var James
Poulton auglýsingastjóri í London en sá seinni Asbjörn Gis-
holt aðstoðarofursti í Osló. Börn hennar:
a. Hilmar Foss Foulton skipstjóri í Perth í Ástralíu, kvæntur
June Poulton hjúkrunarfræðingi.
b. David Poulton verslunarmaður í Osló.
c. Edda Gisholt hjúkrunarfræðingur í Noregi, gift Rúber
fylkislækni.
d. Per Gisholt skrifstofumaður í Osló.
FYRSTI KVENLÆKNIRINN
Kristín Ólafsdóttir (1889-1971) var þriðja barn prestshjón-
anna í Hjarðarholti. Hún fór menntaveginn sem ekki var al-
gengt um stúlkur í hennar tíð. Hún lauk prófi í læknisfræði
1917, fyrst íslenskra kvenna við Háskóla íslands. Hún settist
að á ísafirði 1917 og var þar aðstoðarsjúkrahúslæknir, en eftir
1931 var hún starfandi læknir í Reykjavík. Hún var meðal ann-
ars í skólanefnd Húsmæðraskólans í Reykjavík og sat í barna-
verndarnefnd. Kristín samdi bækur um heilsu- og manneldis-
fræði og þýddi allmargar bækur, meðal annars skáldsögur og
ævisögur merkra manna. Benedikt Tómasson læknir sagði um
Kristínu að hún hefði verið „birg af klökkvalausri mannúð,
kjarkmikil og sköruleg í orðum og fasi, glaðleg og kunni vel
spaugi".
VILMUNDARVITIÐ
Maður Kristínar var sá landsfrægi Vilmundur Jónsson land-
læknir. Hann var framan af starfsævi sinni héraðslæknir og
sjúkrahúslæknir á ísafirði og gerðist jafnframt einn helsti leið-
togi jafnaðarmanna á staðnum. Vilmundur var flugmælskur,
mikill áróðursmeistari, kappsfullur og harðfylginn. Hann átti
mestan þátt í því ásamt Finni Jónssyni að Álþýðuflokkurinn
fékk hreinan meirihluta í bæjarstjórn þar árið 1921 og hélt
honum um langt árabil. Gerðist ísafjörður á þeim tíma eins
konar fyrirmyndarbær jafnaðarmennskunnar og var Vilmund-
ur hugmyndafræðingur kratanna. Far var þá meðal annars
reist sjúkrahús undir forystu hans sem var eitt hið glæsilegasta
og stærsta á landinu. Sjálfur sat Vilmundur í bæjarstjórn ísa-
fjarðar 1922 til 1931.
Árið 1931 var Vilmundur í embætti landlæknis að undirlagi
Jónasar frá Hriflu og var það umdeild veiting enda Vilmundur
kjörinn á þing sama ár og stóð um hann mikill styrr. Hann var
landlæknir í nær þrjá áratugi og samdi eða endursamdi þá
mestalla heilbrigðislöggjöf landsins og setti manna mest mark
á þróun heilbrigðismála á íslandi eins og þau hafa verið und-
anfarin sextíu ár. Innan um voru djarfleg nýmæli, svo sem í
fóstureyðingarlögunum frá 1935 og lögum um afkynjanir og
vananir frá 1938. Þó að flestar úrbætur, sem Vilmundur
gekkst fyrir, væru samkvæmt nýjustu þekkingu og sumar á
undan sinni samtíð var hann íhaldssamur og sérvitur embætt-
ismaður. Gætt var ítrustu sparsemi í hvívetna og tók hann til
dæmis þann sið upp eftir Bretum að nota gömul umslög en
notuð frímerki voru seld og andvirðið lagt við skrifstofuféð.
Þá hafnaði Vilmundur greiðslum fyrir nefndastörf eða kleip
sjálfur af þeim. Lýsir þetta sterkri sómatilfinningu Vilmundar,
heiðarleika hans og festu.
Þingmaður var Vilmundur fyrir Isafjarðarkaupstað á árun-
um 1931 til 1933 og fyrir Norður-ísafjarðarsýslu 1933 til 1934 og
aftur 1937 til 1941. Hann var áhrifamikill leiðtogi á þessum ár-
um og mun hafa verið einn aðalhöfundur og hugmyndafræð-
ingur að stjórn hinna vinnandi stétta sem sat að völdum frá
1934 til 1938. Þó að Vilmundur Jónsson væri virðulegur og
hátt settur embættismaður voru margir helstu vinir hans í hópi
bóhema og listamanna. Þannig voru þeir Þórbergur Þórðarson
og Halldór Laxness meðal skjólstæðinga hans og þeir dvöldu
hjá honum löngum á Isafirði og töldu hann einkavin sinn enda
kemur hann víða fyrir í ritum þeirra. Halldór Laxness sagði
um samræðusnilli Vilmundar:
„Vilmundur var ævinlega uppfullur af skríngilegum furðu-
sögum og óskiljanlegum undrum, og varði slíkar sögur af mik-
illi málafylgju, enda voru þær gersamlega pottþéttar að öðru
leyti en því að þær stríddu á móti öllum þektum náttúrulög-
málum; hann iðaði í skinninu af hlátri þegar menn voru að
reyna að afsanna sögurnar með rökum; sjálfur var hann allra
manna slýngastur í kappræðu en annars púra rasjónalisti.“
Sjálfur var Vilmundur einn frjóasti orðasmiður þjóðarinnar
og skrifaði mikið, einkum þó um læknisfræði og sögu hennar.
Árið 1985 kom út í tveimur þykkum bindum ritgerðasafn Vil-
mundar sem ber nafnið Með hug og orði.
GUÐRÚN OG GYLFI Þ.
Kristín Ólafsdóttir og Vilmundur Jónsson eignuðust þrjú
börn. Þau eru:
1. Guðrún Vilmundardóttir (f. 1918), kona Gylfa Þ. Gísla-
sonar, prófessors í hagfræði. Hann lauk prófi frá háskólanum
í Frankfurt am Main 1939 og varð doktor við sama skóla 1954.
86 HEIMSMYND