Litli Bergþór - des. 2018, Síða 12

12 Litli-Bergþór
Í síðasta tölublaði Litla-Bergþórs
var fjallað um ferjuslysið við Iðu
18. september 1903. Það er nokkuð
vel skrásett og eftir að hafa borið
saman frásagnir sjónarvotta er
ætlunin að fjalla hér um hvað tók
við eftir þennan hörmungaratburð.
Árni Sverrir Erlingsson
hafði samband við mig eftir
lestur greinarinnar og veitti
mér upplýsingar sem ég er
mjög þakklátur fyrir. Hannes
Þorsteinsson þingmaður nefnir
einn bátskænu sem notuð var við
björgunartilraunir sjónarvotta:
Vírstrengurinn „sveiflaðist fram
og aptur, og þessvegna var heldur
ekki unnt að komast að honum á
bátskrifli litlu, er sett var út, þá er
slysið bar að af þeim, sem á landi
voru, enda ómögulegt að bjarga
á þeirri kænu, þótt komizt hefði
orðið að strengnum, auk þess,
sem það skipti engum togum, að Runólfur heit.
slitnaði af honum.“
Ég velti nokkuð vöngum yfir bátsskriflinu
Hannesar og Árni reyndist luma á upplýsingum
um þennan bát sem hann hafði skráð hjá sér
1971: „Faðir minn (Jón Erlingur Guðmundsson
(1899-1985) frá Fjalli á Skeiðum) sagði mér og
kvaðst hafa það eftir Sigríði (dóttur Guðrúnar
Markúsdóttur frá Bakkakoti í Meðallandi og
síðar á Iðu) sem búsett er í Hveragerði, að
ferjubátarnir í Iðu, áður en dragferjan kom 1903,
hafi verið tveir. Annar lítill sem einn maður reri,
hinn var kallaður Skipið, var hann fjórróinn, þ.e.
tvær árar á hvort borð.“
Samkvæmt þessu var það Skipið sem fjór-
menningarnir réru þennan afdrifaríka dag en
þegar sjónarvottar, væntanlega Iðumegin, sáu
slysið þá hafa þeir hrundið fram kænunni í von
um að geta bjargað Runólfi.
Afdrif fjölskyldunnar
Runólfur (1866-1903) og kona hans, Guðrún
Markúsdóttir (1873-1965) voru bæði ættuð
austan úr Meðallandi. Höfðu
Runólfur og mágur hans flutt í
Tungurnar úr Skaftafellssýslu ásamt
fjölskyldum sínum. „Ég hef litið
svo til Skaftfellinga, að þeir séu
þrautseigir, nægjusamir, ráðvandir
og góðsamir“, sagði séra Magnús
Helgason (1857-1940) sem þjónaði
á Torfastöðum árin 1884-1905.
Runólfi var lýst sem efnismanni,
duglegum og fylgnum sér. Hann var
37 ára að aldri og lét eftir sig auk
eiginkonunnar þrjú börn, aldraðan
föður og „uppgefna föðursystur.“
Þegar fyrirvinnan, til þess að gera
ungur maður, féll frá stórfjölskyldu
sinni blöstu miklir erfiðleikar við
eftirlifendum. Ekkjan þurfti að
tryggja afkomu fjölskyldu sinnar og
koma í veg fyrir að hún leystist upp,
því oft var eina ráðið á þessum tíma
að senda börn í fóstur til annarra.
Það gerði henni erfiðara fyrir að
þurfa ekki aðeins að sjá fyrir 3 börnum heldur var
hún komin 2 mánuði á leið með fjórða barn þeirra
hjóna.
Maður hlýtur því óhjákvæmilega að spyrja
sig hvernig fjölskyldu Runólfs reiddi af eftir
fráfall hans. Sú saga er að mörgu leyti merkileg
og er viðfangsefni síðari hluta greinarinnar um
ferjuslysið við Iðu.
Runólfur var fæddur í Skurðbæ í Leiðvallahreppi
í Vestur-Skaftafellssýslu 12. mars 1866. Þau
hjónin höfðu flutt vestur í Biskupstungur 1899 að
Neðra-Dal en að Iðu aldamótaárið. Guðrún, ekkja
Runólfs sá fram á að þurfa að hrekjast frá Iðu eftir
andlát hans, en bauðst þá óvænt aðstoð sem gerði
henni kleift að búa áfram á Iðu næstu 10 árin eða
til 1913.
Ekkjan og vegfræðingurinn
Eftir fráfall Runólfs blasti örbirgð við Guðrúnu
ekkju hans. Hún var nú fyrirvinnulaus en með
þrjár ungar dætur, þær Þorgerði tæpra átta ára,
Sigríði tæplega fjögurra og litlu Guðnýju sem
var eins og hálfs árs gömul. Til að bæta gráu ofan
Ferjuslysið
– seinni hluti
Séra Magnús Helgason (1857-1940) frá
Birtingaholti í Hrunamannahreppi var
prestur á Torfastöðum árin 1884-1905.
Hann þekkti því vel til Runólfs og
Guðrúnar og fleiri Skaftfellinga
sem flutt höfðu í Tungurnar á þessum
árum og lauk lofsorði á þá.
Skúli Sæland: