Litli Bergþór - des. 2018, Síða 54

54 Litli-Bergþór
8 Í manntalinu 1901 er Lárus á Eiðsstöðum en 1910 í Stóradal.
9 Einar Helgason: „Seyðisárferð 1916“ Göngur og réttir II, Bragi Sigurjónsson bjó til prentunar, 1984, bls. 225.
10 Þorsteinn Bjarnason. Samtíningur um Gnúpverjahrepp á 19. öld. 3. hluti. Óútgefið en aðgengilegt á internetinu með
skýringum Einars Ólafssonar sonarsonar Þorsteins.
11 Lárus er sagður kominn þangað í sókn árið 1922 frá Laugarvatni.
Súluritið hér til hliðar sýnir vel muninn á fóðurþörf ánna og
sauðanna og einnig mismun heygjafar milli ára. Veturinn
1890/91 hefur verið hagstæður, sauðunum var gefið aðeins
34 sinnum á rúmlega tveimur mánuðum og um 20 kg af
heyi fóru í hvern sauð. Dæmi um uppgjör Lárusar eftir
veturinn er eftirfarandi færsla fyrir Dalhúsið vorið 1894
(stafrétt eftir vasabókinni):
Þanninn hef eg gefið þennann vetur hjer um bil 52 hesta af heyi 63 ám
í 14 vikur og 3 daga, í hverjum hesti nálægt 14 kírl[aupar], hver kírl.
að vikt 10 π [pund] svo hver ær hefur jetið nálægt 114 π af heyi eða
ekki fullkomlega 1 heyhest, því hver hestur nærri 140 π.
Eftir dvölina í Tungufelli var Lárus árum saman norður
í Húnavatnssýslu.8 Þá var hann oft fyrirliði Húnvetninga í
fjallferðum (göngum) suður á Kjöl, þar sem þeir smöluðu
með Biskupstungnamönnum svæðið frá Sandkúlufelli
norðan Seyðisár suður í Gránunes sunnan Kjalhrauns.
Einar Helgason í Holtakotum fór í fyrsta sinn að Seyðisá haustið 1916 og segir þannig frá kynnum
sínum af Lárusi í þeirri ferð:9
Ég hlaut það besta sem ég gat kosið en það var að vera í leit með fyrirliða Húnvetninga sem komu í
Gránunes, hinum góðkunna og þaulvana fjallmanni Lárusi Jónssyni frá Tungufelli, en hann var þá eins
og oft áður fyrirliði norðanmanna í Gránunes. Ég notaði því tækifærið eftir því sem kostur var á að
fræðast af honum um allt er fyrir augu bar þegar fór að halla norður af Kili og ég var kominn á ókunnar
slóðir. Hann lét og ekki sitt eftir liggja að fræða mig, enda hefi ég furðanlega notið þess síðan er ég hef
átt leið þar um.
Þorsteinn Bjarnason (1865 – 1951) bóndi og fræðimaður í Háholti segir í fróðleiksgrein um Jón í
Minni Mástungum föður Lárusar:10 Launson átti Jón er Lárus hét. Barst hann norður í Húnavatnssýslu um eitt
skeið. Lárus var manna kunnugastur í óbyggðum milli norður og suðurlands. Var hann oft fylgdarmaður bæði
útlendra og innlendra manna. ... Hann var maður fróður um margt. Var aldrei við konu kenndur.
Upp úr 1920 er Lárus aftur kominn suður í Árnessýslu og dvaldi síðustu æviárin á Bergsstöðum
í Biskupstungum. Þar er hann skráður vinnumaður í manntali árið 1930.11 Kristrún Sigurfinnsdóttir í
Efstadal, fædd árið 1919 og upp alin á Bergsstöðum var þar samtíða Lárusi síðustu 13 æviár hans,
1924 – 1937. Að sögn Kristrúnar var Lárus að ýmsu leyti sérstæður maður. Hann hafði sérherbergi á
Bergsstöðum sem hefur varla verið algengt um vinnumenn á þeim tíma og átti mikið af bókum sem
hann hafði þar hjá sér í læstum skáp. Hann hafði þó ekkert á móti því að lána heimilisfólkinu bækur en
brýndi fyrir krökkunum að fara vel með þær.
Lárus las að jafnaði húslestra á Bergsstöðum
og Kristrún segir hann hafa lesið mjög vel.
Heima fyrir var hann nokkuð út af fyrir sig
og þoldi t.d. illa hávaða og ærsl í krökkum.
Hann hafði alltaf eitthvað fyrir stafni, auk
venjulegra starfa vinnumanna gerði hann
nokkuð af því að spinna hrosshár og vinna
úr því.
Gjafatöflur Lárusar vitna um óvenjulega
nákvæmni hjá ungum manni, jafnvel vísinda-
legar tilhneigingar. Aðrar heimildir þótt
fátæklegar séu, svo og bókaeignin, benda til
að Lárus hafi verið ágætlega gefinn og viðað Merkiplata á leiði Lárusar í Tungufellskirkjugarði.
Súlurit um heygjöf samkvæmt gjafatöflum Lárusar, í Dalhúsi
(ær) og Skógarkoti (sauðir).