Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2018, Qupperneq 87

meiri (Dar o.fl., 2014; Pooley o.fl., 2013; risler o.fl., 2015).
rannsóknir hafa sýnt margs konar áhættu- og verndandi þætti
sem hafa áhrif á viðbrögð fólks við sálrænu áfalli, s.s. fyrri
reynslu viðkomandi af áföllum og alvarleika áfallsins (amer-
ican Psychiatric association, 2013; Marchand o.fl., 2015). Þau
sem upplifa fleiri en eina tegund áfalla virðast líklegri til að
finna fyrir heilsufarsvandamálum af andlegum og líkamlegum
toga en þau sem verða fyrir einu áfalli. Þarna hefur þó áhrif
hversu alvarlegt áfallið er (Martin o.fl., 2013). Varnar- og úr-
vinnsluhættir einstaklingsins fyrir áfallið geta haft áhrif á
viðbrögð hans (Su og Chen, 2015) sem og streitustig hans fyrir
áfallið (Corou o.fl., 2015). Trú, aðlögunarhæfni, hvað viðkom-
andi telur vera mikilvægt, lífsfylling, jákvæðni og álag eru allt
lykilþættir þegar kemur að viðbrögðum einstaklings við áfalli
(abel o.fl., 2014). Viðbrögð frá umhverfi viðkomandi hafa ein-
nig áhrif og félagslegur stuðningur er jákvæður, verndandi
þáttur (american Psychiatric association, 2013; Marchand
o.fl., 2015).
upplifi einstaklingur mögulega skaðlega atburði getur það
leitt til mikils ótta, hryllings eða hjálparleysis sem getur valdið
skaðlegri streitu (e. traumatic stress) og jafnvel leitt til áfall-
astreituröskunar (e. post-traumatic stress disorder, PTSD)
(Marchand o.fl., 2015) sem er ein alvarlegasta og mest haml-
andi tegund streitu sem til er og hefur neikvæð áhrif á líkam-
lega og andlega heilsu viðkomandi (Dar o.fl., 2014). Það er þó
mikill minnihluti þeirra sem verður fyrir áfalli sem fær áfall-
astreituröskun (PTSD) (kilpatrick o.fl., 2013) en konur eru
tvisvar til þrisvar sinnum líklegri til að greinast með PTSD en
karlar (Olff, 2017).
rannsóknir í sál- og taugaónæmisfræði (e. psychoneuro-
immunology) hafa leitt í ljós að streita og streituvaldandi at-
burðir í lífi fólks geta haft mælanleg áhrif á taugafræðileg og
ónæmisfræðileg viðbrögð líkamans (groer og McEwen, 2012;
Menzies o.fl., 2013). Truflunin sem mikil streita eða áreiti veld -
ur í samhæfingu varnarkerfa líkamans getur því haft neikvæð
áhrif á líkamlega og andlega heilsu viðkomandi. Verði streitu-
ástandið langvarandi geta þessi neikvæðu áhrif varað til lengri
tíma og jafnvel haldist eftir að hættan er liðin hjá (Baldwin,
2013) líkt og ný íslensk rannsókn sýnir (Thordardottir o.fl.,
2018).
Sýnt hefur verið fram á sterk tengsl milli streitueinkenna og
lífsgæða (karatzias o.fl., 2013). að upplifa líf sitt sem innihalds-
ríkt er lykilatriði í velferð fullorðins fólks og getur haft jákvæð
áhrif á aðlögunarhæfni viðkomandi gagnvart þeim áskorunum
sem lífið býður upp á (Darling o.fl., 2012).
aukinn þroski í kjölfar áfalls (e. post-traumatic growth) er
jákvæð, sálfræðileg breyting sem á sér stað hjá einstaklingi
eftir að hann hefur tekist á við mikla erfiðleika og áföll. Slík
jákvæð breyting samanstendur meðal annars af því að fólk upp-
lifir aukinn andlegan þroska, sér nýja möguleika í lífinu, metur
lífið meira, upplifir meiri persónulegan styrk og betri tengsl við
aðra (Calhoun og Tedeschi, 2014). rannsóknir hafa leitt í ljós
að margir sem sýnt hafa einkenni áfallastreitu eftir áfall lýsa
þessum víðtæku, jákvæðu breytingum á lífi sínu í kjölfarið,
s.s. auknum persónulegum styrk, meiri ánægju í samböndum
og jákvæðri breytingu á lífssýn. Viðkomandi einstaklingar
koma einnig auga á nýja möguleika og finna fyrir jákvæðri and-
legri breytingu (abel o.fl., 2014; de Castella og Simmonds,
2013; jin o.fl., 2014; Su og Chen, 2015; Taku o.fl., 2015). Við
mat á meiri þroska eftir áfall er horft til allra þessara þátta (jin
o.fl., 2014).
rannsóknir benda til þess að ýmsir þættir geti haft áhrif á
þróun þroska í kjölfar áfalla. Þau sem búa yfir sveigjanleika,
þrautseigju og trú á sjálf sig eru líklegri til að ná meiri þroska
þrátt fyrir að hafa upplifað alvarlega ógn eða mótlæti (Pooley
o.fl., 2013; Silva o.fl., 2012). félagslegur stuðningur er mikil-
vægur áhrifaþáttur (Bussel og naus, 2010; hasson-Ohayon o.fl,
2014; Silva o.fl., 2012; Yu o.fl., 2014) ásamt aðlögunarhæfni og
jákvæðri úrvinnslu áfalla (Bussel og naus, 2010). Trú getur ein-
nig verið áhrifaþáttur í auknum þroska (Bussel og naus, 2010).
Áföll og erfið lífsreynsla geta því stundum orðið til þess að auka
getu fólks til að takast á við lífið svo að viðkomandi þroskast
og eflist sem aldrei fyrr (Pooley o.fl., 2013; van ginneken,
2016). Engar íslenskar rannsóknir fundust þar sem aukinn
þroski í kjölfar áfalla er rannsakaður sérstaklega, en ætla má að
slíkur þroski sé að einhverju leyti menningarbundinn.
Tilgangur rannsóknar og rannsóknarspurning
Tilgangur rannsóknarinnar var að auka þekkingu og dýpka
skilning á þeirri reynslu fólks að verða fyrir sálrænu áfalli og
ná meiri þroska í kjölfar hennar. rannsóknarspurningin var:
hver er reynsla fólks af því að verða fyrir sálrænu áfalli og ná
auknum þroska í kjölfar þess?
Aðferðafræði
Rannsóknarsnið
Til að svara rannsóknarspurningunni var notuð fyrirbæ-
rafræðileg aðferð, Vancouver-skólinn í fyrirbærafræði (Sigríður
halldórsdóttir, 2013), sem miðar að því að skilja reynslu þátt-
takenda af tilteknu fyrirbæri með því að rýna í lýsingu þeirra
og túlkun á reynslu sinni. aðferðinni er ætlað að bæta mann-
lega þjónustu, t.d. heilbrigðisþjónustu. Dowling og Cooney
(2012) gerðu úttekt á og flokkuðu 15 fyrirbærafræðilega skóla
og þeirra niðurstaða er að Vancouver-skólinn í fyrirbærafræði
henti vel innan hjúkrunarfræði og sé eini fyrirbærafræðilegi
skólinn sem byggi á ricoeur.
Gagnasöfnun og gagnagreining
gögnum var safnað í gegnum einstaklingsviðtöl sem greind
voru til að finna kjarna þeirrar reynslu að verða fyrir sálrænu
áfalli og ná meiri þroska í kjölfar þess. gagnasöfnun og gagna-
greining voru framkvæmdar í samræmi við tólf þrep Vancou-
ver-skólans (sjá töflu 1) og voru í meginatriðum greining á
reynslu einstakra þátttakenda (e. within-case analysis) (þrep 1–
7) sem fylgt var eftir með samanburðargreiningu á reynslu allra
þátttakenda (e. cross-case-analysis) (þrep 8–12).
Fyrsta þrepið var að velja í úrtakið. Skilyrðin fyrir vali í úrtak
voru að viðkomandi hefði í kjölfar áfalls haft skerta starfsgetu
eða verið óvinnufær en þrátt fyrir það náð meiri þroska (sjá
ritrýnd grein scientific paper
tímarit hjúkrunarfræðinga • 1. tbl. 94. árg. 2018 87