Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2018, Blaðsíða 75

Hvað er parkinsonsveiki?
Parkinsonsveiki (PV) er annar algengasti taugasjúkdómurinn í heiminum á eftir alz-
heimers-sjúkdómnum (Poewe o.fl., 2017). Á Íslandi eru u.þ.b. 700 manns með PV
(Parkinsonsamtökin, 2018). PV er algengari hjá þeim sem eldri eru og er meðalaldur
fólks við greiningu 55–60 ár (jankovic og kapadia, 2001; Poewe, 2006). Þar sem líf-
aldur fólks víða um heim hefur hækkað er reiknað með að fjöldi einstaklinga með PV
muni hafa tvöfaldast frá árinu 2005 til ársins 2030 (Dorsey o.fl., 2007).
Í PV verður hrörnun á dópamínmyndandi taugafrumum í svarta efninu í heila
(lat. Substantia nigra). hrörnunin byrjar mörgum árum áður en sjáanleg sjúkdóms-
einkenni koma fram (Braak o.fl., 2003). Í takt við minnkaða dópamínframleiðslu
koma fram sýnileg einkenni, sem leiða til sjúkdómsgreiningar (Poewe o.fl., 2017;
Sveinbjornsdottir, 2016). Þegar fer að bera á hreyfitruflunum, s.s. hægum hreyfingum,
stirðleika og hvíldarskjálfta, er talið að um 80% dópamínmyndandi taugafrumna hafi
eyðilagst (Poewe o.fl., 2017). Með tímanum verða einkennin það áberandi að einstak-
lingar með PV eiga erfitt með að sinna daglegum athöfnum eins og að borða, klæða
sig og baðast (Lee o.fl., 2015).
Hreyfieinkenni og ekki hreyfieinkenni (e. non-motor symptoms)
Oft er talað um fjögur meginhreyfieinkenni PV sem mynda skammstöfunina TraP
á ensku. Þessi einkenni eru skjálfti (e. Tremor at rest), stirðleiki (e. Rigidity), mjög
hægar hreyfingar/hreyfitregða (e. Akinesia/bradykinesia) og óstöðugleiki (e. Postural
instability). að auki eru önnur algeng einkenni framsveigð líkamsstaða, minnkuð
svipbrigði, lág rödd og að sjúklingurinn á það til að „frjósa“ skyndilega (jankovic,
2008). Sjúklingurinn þarf að sýna hreyfitregðu og svara meðferð með levódópalyfjum
þegar PV er greind. hreyfitregða lýsir sér þannig að fólk með PV þarf óhóflega langan
tíma til þess að hreyfa sig og tala. Enn fremur koma fram erfiðleikar við að hefja hreyf-
ingu og samhæfa hreyfingar (jankovic, 2008; Postuma o.fl., 2015).
Vegna þess hversu augljósar hreyfitruflanir eru í PV kemur ekki á óvart að megin -
áhersla hafi verið lögð á að meðhöndla þær. Levódópameðferð minnkar hreyfitrufl-
anir og er nauðsynleg fyrir vellíðan og heilsufar einstaklinga með PV (Svein bjorns-
dottir, 2016). allir með PV þurfa á levódópalyfi að halda nánast allt sjúkdómsferlið
tímarit hjúkrunarfræðinga • 2. tbl. 94. árg. 2018 75
Þunglyndi og parkinsonsveiki
Marianne E. Klinke1,2, Arna Hlín Ástþórsdóttir3, Rakel Gunnlaugsdóttir,
og Jónína H. Hafliðadóttir1
Núverandi hjúkrunarmeðferð fyrir einstaklinga með parkinsonsveiki (PV) miðar að því auka lífsgæði
þeirra. Það felur í sér að greina og meðhöndla einkenni sem skipta máli fyrir hvern og einn einstakling.
Líta má á hjúkrunarfræðinginn sem nokkurs konar leiðsögumann sem styrkir einstaklinginn í því að
bregðast við sjúkdóms tengdum erfiðleikum á viðeigandi hátt. Þunglyndi er algengt vandamál sem
skerðir lífsgæði hjá fólki með PV. Markmiðið með þessari fræðslugrein er að bæta þekkingu hjúkrunar -
fræðinga og annarra heilbrigðisstarfsmanna á þunglyndi parkinsonssjúklinga ásamt því að kynna
nýjan fræðslubækling um efnið.
1 Taugalækningadeild B2, Landspítala-háskólasjúkrahúsi
2 hjúkrunarfræðideild, háskóla Íslands
3 Sjúkradeild hSu, Vestmannaeyjum