Morgunblaðið - 19.12.2019, Síða 82

AF LISTUM
Anna Jóa
annajoa@hi.is
Byggingarlist er sú listgreinsem setur hvað sterkastansvip á almenningsrýmið.
Nægir þar að nefna Hallgríms-
kirkju, eitt höfundarverka Guðjóns
Samúelssonar arkitekts, þegar
höfuðstaðurinn á í hlut, enda kirkjan
áberandi og sérstætt kennileiti í
borgarlandinu. Eftirmyndir hennar
má finna víða í netheimum og er
kirkjan orðin helsta táknmynd
Reykjavíkur í augum margra er-
lendra ferðamanna. Byggingarlistin
er líka samofin bæjar- og borgar-
skipulagi og á þannig stóran þátt í að
móta tilveru okkar, þótt áhrifum
hennar sé mismikill gaumur gefinn.
Þessi misserin komast þó fæstir hjá
Borgarbragur í deiglu –
Byggingar, saga og sýn
því að taka eftir þeim miklu breyt-
ingum sem eru að verða á höfuð-
borgarsvæðinu. Hvarvetna má sjá
rísa þyrpingar hárra og umfangs-
mikilla bygginga (oft án þess að um-
ferðarvandi hafi verið leystur). Á
slíkum tímum er mikilvægt að huga
að sögunni. Þegar Guðjón Sam-
úelsson var skipaður í embætti húsa-
meistara ríkisins fyrir tæpri öld,
stóð hann á þröskuldi mikils upp-
byggingar- og breytingarskeiðs í ís-
lensku menningarlífi en þá voru að-
stæður allt aðrar en nú. Þessar
aðstæður eru rifjaðar upp á yfirlits-
sýningu á æviverki Guðjóns í Hafn-
arborg – menningar- og listamiðstöð
Hafnarfjarðar, en þar standa jafn-
framt mörg húsa hans, þar með tal-
inn elsti hluti Hafnarborgar sjálfrar.
Mótun umhverfis
„Fáir listamenn hafa haft meiri
áhrif á mótun íslensks samfélags
með áþreifanlegum verkum en Guð-
jón Samúelsson á fyrri hluta 20. ald-
ar“, segir í kynningartexta sýning-
arinnar. Guðjón kom að skipu-
lagsmálum margra bæja og teiknaði
sem kunnugt er flestar opinberar
byggingar sem risu hér á landi í um
þriggja áratuga skeið, auk verka-
mannabústaða og ýmissa verslunar-
og íbúðarhúsa. Stór skörð höfðu
myndast í miðbæ Reykjavíkur, sem
samanstóð þá að miklu leyti af
timburhúsum, þegar fyrsta stóra
verkefnið barst á borð hans í kjölfar
brunans mikla árið 1915. Hann gerði
hlé á námi sínu við byggingar-
listadeild Listakademíunnar í Kaup-
mannahöfn og teiknaði stórhýsi Nat-
han & Olsen á horni Aðalstrætis og
Pósthússtrætis og hóf þar að móta
nýja ásýnd Austurvallar og miðbæj-
arins með aðferðum nýjustu bygg-
ingartækni og byggingarefna: stein-
steypu. Hinum megin Aðalstrætis
stóð þá annað nýreist glæsihús úr
steinsteypu, Pósthúsið, teiknað fá-
einum árum áður af Rögnvaldi
Ólafssyni. Austurvöllur fékk smám
saman á sig evrópskan stórborgar-
brag þegar fleiri byggingar hins
nýja húsameistara risu þar; Hótel
Borg og Landssímastöð og Útvarps-
húsið sem risu á árunum kringum
Alþingishátíðina 1930. Landssíma-
húsið var að sögn Guðjóns „áreiðan-
lega fullkomnasta skrifstofuhúsið
hér á landi“ og vísar til frumkvöðla-
þáttar hans í nútímavæðingu lands-
ins.
Arfleifð og nýsköpun
Á sýningunni í Hafnarborg eru
sögulegu samhengi gerð góð skil
hvað snertir stíleinkenni og áhrifa-
valda á tíð Guðjóns. Hún varpar ljósi
á þróunarsögu húsameistarans og
þá jafnframt hérlendrar byggingar-
listasögu, að minnsta kosti hvað
snertir framlag hans. Athyglis-
verður þáttur sýningarinnar, sem
samanstendur af líkönum, upp-
dráttum og ýmsu kynningarefni, er
sú áhersla sem lögð er á manninn
Guðjón og sjónarhorn hans sjálfs á
eigin verk. Drjúgt ævistarf hans var
drifið af andríki og brennandi hug-
sjón um endurreisn íslenskrar
menningar sem mótaðist af umbóta-
hugsun og nýsköpun – þar sem litið
var til strauma og stefna samtímans
– en byggði einnig á eldri grunni;
bæði evrópskum byggingararfi og
staðbundnum sérkennum í húsa-
gerðarlist og náttúruformum. Þessi
viðleitni Guðjóns, og annarra húsa-
meistara og menningarfrömuða á
fyrri hluta síðustu aldar gerir að
verkum að íslensk byggingar-
listasaga á traustan grunn í alda-
gömlum hefðum og státar af sér-
stæðum byggingarlistaverkum þar
sem fara saman gömul gildi og ný. Á
sýningunni er vikið að þætti Jónasar
Jónssonar frá Hriflu enda verður
ekki horft framhjá tengslum hans
»Drjúgt ævistarf[Guðjóns] var drif-
ið af andríki og brenn-
andi hugsjón um end-
urreisn íslenskrar
menningar sem mót-
aðist af umbótahugs-
un og nýsköpun.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Tákn „Styttur Steinunnar vekja athygli á byggingu Guðjóns, sem nú hýsir fjármálaráðuneytið, og hvetja fólk til að
horfa á hana, og borgarumhverfið, í nýju ljósi,“ segir um álstyttur Steinunnar Þórainsdóttur á Arnahvoli.
Morgunblaðið/Kristinn Magnússon
Byggingarlist „Á sýningunni í Hafnarborg eru sögulegu samhengi gerð góð skil hvað snertir stíleinkenni og áhrifa-
valda á tíð Guðjóns. Hún varpar ljósi á þróunarsögu húsameistarans og […] hérlendrar byggingarlistasögu.“
Morgunblaðið/Kristinn Magnússon
Skipulag Fáir listamenn hafa hafa meiri áhrif á mótun íslensks samfélags
með áþreifanlegum verkum en Guðjón. Teikning hans af miðborginni.
82 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 19. DESEMBER 2019
3.290,-
140 gramma hreindýrahamborgari
með piparsósu, trönuberja/melónusultu
ruccola, rauðlauk og sætum frönskum kartöflum.
HREINDÝRA
BORGARINN
er kominn!
NÝTT Í DESEMBER