Hugur og hönd

Ataaseq assigiiaat ilaat

Hugur og hönd - 01.06.1990, Qupperneq 15

Hugur og hönd - 01.06.1990, Qupperneq 15
Vefstaður - Vefstóll í íslenskum heimildum frá 18. öld virðist lárétti vefstóllinn yfirleitt vera nefndur vefstaður, oftast danskur vefstaður, en einnig vefstaður gerður eftir dönsku smíði, af eða eftir dönsku formi eða á danskan hátt, og ennfremur nýr vefstaður eftir út- lensku formi, svonefndur mjór vef- staður og klæðavefstaður. Orðinu vefstóll skaut þó fljótlega upp í heim- ildum, raunarþegar 1754, ef ekki fyrr, og á 19. öld var jafnframt farið að hafa það um vefstaðinn, þó svo að hann héldi einnig stundum sínu gamla heiti. Til aðgreiningar voru jafnvel bæði orðin auðkennd með orðunum íslenskur eða danskur eftir því við hvort var átt, og vefstaður, síðar meir, með orðunum gamli íslenski eða ein- göngu gamli. Einnig kemur fyrir orð- ið vefur í merkingunni vefstóll og orðasambandið uppistöðu vefur um vefstað. í einu tilviki, frá 1831, eru vef- staðir nefndir „þeir gömlu standvef- stólar.“ Á 20. öldinni virðist heitið vefstaður mjög hafa orðið að lúta í lægra haldi fyrir vefstólsnafngiftinni í rituðu máli, einna helst ásamt auðkennandi lýs- ingarorðum í orðasamböndunum gamli vefstóllinn, gamli íslenski vef- stóllinn og „hinn forni vefstóll," eða þá í samsetta orðinu kljásteinavef- stóll og jafnvel kljávefstóll. Auk þess kom fram orðið kljávefur um vefstað- inn. Þess má geta að lausleg athugun á svörum við spurningaskrá Þjóð- háttadeildar Þjóðminjasafns íslands 1966 um vefnað bendir til að í dag- legu tali til sveita sunnanlands og vestan, sem og á Vestfjörðum, hafi um síðustu aldamót verið notuð bæði orðin vefstóll og vefstaður um lárétta vefstólinn, en norðanlands og austan nær eingöngu orðið vefstóll. Að áliti höfundar er skaði að því ef gamla heitið, vefstaður, fellur í gleymsku, og virðist enda langeðli- legast — og skilmerkilegast — að nota hin einföldu íðorð, vefstaður og vefstóll, sitt um hvora gerðina. Elsa E. Guðjónsson Kafli þessi er hluti af heildaryfirliti um ís- lenska textíliöju fyrri alda sem höfundur er meö í smíðum. 1. Vefstaöur í Þjóðminjasafni ís- lands. Rifur og vinstri hlein eru upp- runaleg. Þau komu til safnsins 1881, óvíst hvaðan af landinu. Að öðru leyti er vefstaðurinn nýsmíð. Kljá- steinarnir sem strengja uppistöð- una eru að verulegum hluta úr forn- leifauppgrefti á Bergþórshvoli 1927 og 1928. Vefjarskeiðin úr hvalbeini er austan af landi; hún kom til safns- ins aldamótaárið 1900. Marta Hoff- mann, þá fyrsti safnvörður við Norsk Folkemuseum í Osló, og Elsa E. Guðjónsson settu til og ófu vaðmál í vefstaðnum í tilraunaskyni 1963. Þjms. 1919 a og b, og 4736. Ljós- mynd: Guðmundur Ingólfsson, ímynd, 1986. 2. Vefstóll, líkiegafrá Þórðarstöðum í Fnjóskadal, nú í Minjasafninu á Akureyri. íslensk smíð; gæti verið frá um 1860. Vefstóllinn er með því lagi sem um 1900 var talin eldri gerð íslenskra vefstóla, með háum kjálk- um að aftan sem bera uppi slöngu- rifinn og slagborðið. MSA 1380. Ljósmynd: Elsa E. Guðjónsson, 1968. HUGUR OG HÖND 15

x

Hugur og hönd

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Hugur og hönd
https://timarit.is/publication/1414

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.