Bændablaðið - 16.11.2017, Qupperneq 6

6 Bændablaðið | Fimmtudagur 16. nóvember 2017
Bændablaðið kemur út 24 sinnum á ári. Því er dreift ókeypis á yfir 400 stöðum
á landinu og á öll lögbýli landsins.
Lesendur geta einnig gerst áskrifendur að blaðinu og fengið það sent heim í pósti
gegn greiðslu. Árgangurinn kostar þá kr. 10.200 með vsk. (innheimt í tvennu lagi).
Ársáskrift fyrir eldri borgara kostar 5.100 með vsk.
Heimilisfang: Bændablaðið, Bændahöll við Hagatorg, 107 Reykjavík.
Sími: 563 0300 – Fax: 562 3058 – Kt: 631294–2279
Bændablaðið er í eigu Bændasamtaka Íslands. − Málgagn bænda og landsbyggðar −
SKOÐUN
Segja má að íslenskur landbúnaður
hafi legið undir stórskotahríð á liðnum
misserum úr ýmsum áttum. Greinin
hefur reynt að verjast, en oft virðist vera
við ofurefli að etja og nú síðast sjálfan
EFTA-dómstólinn. Þrátt fyrir þetta eru
íslenskir bændur ekkert á því að gefast
upp enda mikið í húfi.
Milliríkjasamningar og yfirþjóðlegir
viðskiptasamningar hafa tröllriðið
alþjóðaviðskiptum á liðnum árum og er
mörgum ofboðið. Gagnrýnendur hafa
hamrað á því að slíkir samningar séu
keyrðir áfram af her lögmanna á vegum
fjölþjóðlegra fyrirtækjasamsteypa. Þegar
forsvarsmenn lýðræðisríkja sem kosnir eru
af almenningi mæta þessum her er mikil
hætta á að öll þeirra rök til að verja sína
umbjóðendur séu hreinlega skotin í kaf,
af flóknum málatilbúnaði þrautþjálfaðra
atvinnumanna. Gott dæmi um þetta er
viðskiptasamningur sem reynt hefur verið
að knýja í gegn í 12 Kyrrahafsríkjum. Hann
hefur gengið undir nafninu TPP, eða „Trans-
Pacific Partnership“. Inni í þessum pakka
voru Bandaríkin sem lykilþátttakandi,
en þegar Donald Trump tók við embætti
forseta þar í landi var það af einhverjum
ástæðum eitt af hans fyrstu verkum að draga
Bandaríkin út úr þeim samningum.
Samningsgerðin hefur mætt gríðar legri
andstöðu meðal almennings og fjöldasamtaka
í öllum þessum löndum. Ástæðna er einföld.
Þegar upplýst var um samningsdrög sem
voru á borði samningamanna kom í ljós
að eitt af lykilatriðum þessara samninga
var yfirþjóðlegt vald sem færa átti í
hendur stórfyrirtækjanna. Þar með átti að
ryðja hindrunum úr vegi um alla framtíð
sem skapast gætu af hálfu lýðræðislega
kjörinna stjórnmálamanna í viðkomandi
löndum. Þegar svo er komið er sannarlega
ástæða fyrir almenning að fara að óttast um
framtíð lýðræðis og sjálfsákvörðunarréttar
þjóða. Annar samningur af líkum toga
hefur verið í smíðum. Það er svokallaður
TTIP-samningur, eða „Transatlantic Trade
and Investment Partnership“, á milli
Evrópusambandsins og Bandaríkjanna.
Sú samningsgerð hefur líka verið harðlega
gagnrýnd.
Flestir ef ekki allir fjölþjóðlegir
viðskipta samningar byggjast á einhvers
konar eftirgjöf á sjálfsákvörðunarrétti
þjóða. Þar geta hagsmunir íbúa í viðkomandi
löndum vissulega oft farið saman, en
hættan á misbeitingu valds er alltaf fyrir
hendi í slíkum samningum. Þetta þekkja
Íslendingar vel í langvarandi deilum um
fiskveiðilögsöguna. Sem betur fer urðu
Bretar, og fleiri þjóðir, þar að lúta í lægra
haldi. Það var þó alls ekki sjálfgefið, en
harðar deilur spunnust strax er landhelgin
var færð úr 3 sjómílum í 7 árið 1930.
Málið var á endanum orðið mjög
vandræðalegt fyrir NATO. Má segja að
harðfylgi manna eins og Lúðvíks Jósepssonar
hafi skipt þar sköpum, en hann tilkynnti sem
sjávarútvegsráðherra þann 24. maí 1958 að
landhelgin yrði færð út í 12 sjómílur. Hann
fylgdi málinu síðan eftir alla tíð, næst í 50
mílur 1972 og síðan í 200 sjómílur. Þarna
þorðu forsvarsmenn þjóðarinnar að standa
í lappirnar. Sú staðfesta skilaði Íslendingum
ómetanlegum sigri sem hefur síðan skipt
sköpum fyrir efnahag þjóðarinnar.
Nú horfa Íslendingar upp á afleiðingar
EES-viðskiptasamnings (Evrópska
efnahagssvæðið) á milli EFTA-ríkjanna,
Íslands, Liechtenstein, Noregs og Sviss og
Evrópusambandsins. Þar er yfirþjóðlegt vald
greinilega að hrifsa vald og ákvörðunarrétt
úr höndum íslenskra stjórnvalda. Eitthvað
sem sitjandi landbúnaðarráðherra þykir bara
sjálfsagt mál. Er það virkilega sú staðfesta
sem íslenskt lýðræði þarf á að halda? /HKr.
Mikið í húfi
ÍSLAND ER LAND ÞITT
Horft úr Ögurnesi og út vestanvert Ísafjarðardjúp. Mynd / Hörður Kristjánsson
EFTA-dómstóllinn kvað á þriðjudag upp
dóm í máli þar sem deilt var um þá kröfu í
íslenskum lögum að hrátt kjöt sem hingað
er flutt hafi verið fryst í a.m.k. 30 daga
fyrir innflutning. Einnig var deilt um að
ekki má flytja inn ógerilsneydda mjólk og
mjólkurafurðir sem og ógerilsneydd egg og
afurðir úr þeim. Niðurstaða dómsins var
á þá leið að dómstóllinn telur Ísland ekki
geta bannað innflutning á ófrosnu hráu
kjöti, ógerilsneyddum eggjum og hráum
eggjavörum.
Dómstóllinn segir enn fremur að flytja
megi inn ógerilsneydda mjólk, en gerilsneyða
verður hana áður en hún eða afurðir úr henni
fara á markað, enda má ekki markaðssetja
ógerilsneydda mjólk sem framleidd er hér
heima.
Um er að ræða þýðingarmikið hagsmunamál
íslensks landbúnaðar en fjölmargir hafa bent
á þá áhættu sem felst í auknum innflutningi
á hráu kjöti, ógerilsneyddum mjólkurvörum
og hráum eggjum. Þrátt fyrir mótrök fjölda
aðila úr heilbrigðisgeiranum, bænda og
búvísindamanna og fleiri sem vara við óheftum
innflutningi þá kemst EFTA-dómstóllinn að
annarri niðurstöðu.
Niðurstaða dómsins getur að óbreyttu
valdið íslenskum landbúnaði miklu tjóni og
ógnað bæði lýðheilsu og búfjárheilsu. Ísland
er ekki aðili að evrópskum tryggingarsjóðum
sem bæta tjón ef upp koma alvarlegar sýkingar
í landbúnaði og þyrfti ríkisvaldið ásamt
bændum að bera slíkar byrðar. Ég geri ekki ráð
fyrir að verslunin og innflutningsfyrirtækin
sem hæst hafa haft vegna þessa fyrirkomulags
ætli að hjálpa til við það.
Niðurstaðan dregur skýrt fram að
vísindaleg rök hafa ekkert gildi gegn
markaðslegum rökum að mati dómstólsins.
Allt víkur fyrir þeim, bæði heilsufarsleg,
umhverfisleg og almenn sanngirnisrök. Í 13.
grein EES-samningsins eru að vísu ákvæði
um að taka megi tillit til sjónarmiða sem
snerta heilsu manna og dýra en í þessari
niðurstöðu er hún að því má segja, túlkuð út
af borðinu en ekki færð mikil efnisleg rök
fyrir af hverju ekki er tekið tillit til hennar.
Hún heldur greinilega ekki gegn valdi
markaðarins.
Innflutningur á búvörum
hefur aukist mikið
Stóraukinn innflutningur á búvörum
hingað til lands síðustu ár er staðreynd.
Milliríkjasamningar og minni tollvernd hafa gert
það að verkum að markaðir eru opnari en áður
var. Sem dæmi voru flutt inn 3.161 tonn af kjöti
á síðasta ári sem umreiknað í kjöt með beini
er um 5.300 tonn. Þúsundir tonna af grænmeti
eru flutt inn árlega, í fyrra rúm 1.200 tonn af
tómötum og tæp 1.500 tonn af papriku, rúm
1.300 tonn af jöklasalati o.s.frv. Þessu fylgja
óhjákvæmilega auknar líkur á því að hingað til
lands berist ýmis smit með matvælum, s.s. salati
eða kjötvörum, sem ógnað geta heilsu manna
og dýra. Það var því kaldhæðni örlaganna að
sama dag og EFTA-dómstóllinn kvað upp
sinn dóm voru sagðar fréttir af aukinni tíðni
listeríu- og salmonellusýkinga í fólki hér á
landi. Frystiskylda á kjöti er varúðarráðstöfun
sem minnkar líkur á að óværa berist hingað til
lands. Enn og aftur er augljóst að krafan um
frjálst flæði vöru og aukin milliríkjaviðskipti
vegur þyngra en varúðarráðstafanir til að verja
heilsu manna og dýra.
Bændur munu ekki láta staðar numið
Hvað sem öðru líður þá munum við áfram
verja okkar stöðu sem er einstök. Það hefur
komið skýrt fram í umræðu um þessi mál að
okkar færustu vísindamenn í sýklafræði og
bæði manna- og búfjársjúkdómum hafa varað
sterklega við innflutningi á ófrosnu hráu kjöti og
öðrum þeim vörum sem geta borið með sér smit.
Við eigum hreina og heilbrigða búfjárstofna og
erum heppin að því leyti að matvælasýkingar
eru fátíðar hérlendis. Það er beinlínis skylda
okkar að viðhalda þeirri góðu stöðu.
Sérstaða íslensks landbúnaðar felst meðal
annars í því að hér er búfjárheilsa góð og
sýklalyfjanotkun í landbúnaði í algjöru lágmarki.
Þar sem notkunin er mest er hún mörgum tugum
sinnum meiri en hér. Sýklalyfjaónæmi er talið ein
helsta lýðheilsuógn mannkyns á næstu áratugum
en það hefur aukist hratt samhliða ofnotkun
sýklalyfja í nútímalandbúnaði. Sjúkdómastaða
íslensks búfjár er í algerum sérflokki jafnvel
svo að aðrar þjóðir hafa sótt hingað þekkingu
í sinni baráttu svo sem til að takast á við
kampýlóbaktersýkingar í kjúklingum – sem
eru ein algengasta orsök matarsýkinga víða
um lönd. Hér er skimað fyrir þessari sýkingu
reglulega allt árið og skylt er að frysta afurðir
ef sýking kemur upp. Það er ekki gert annars
staðar nema í Noregi en þar eru afurðir ekki
skimaðar nema yfir sumarmánuðina.
Karl G. Kristinsson, prófessor í sýklafræði
við læknadeild Háskóla Íslands og yfirlæknir
sýklafræðideildar Landspítalans, segir í
forsíðufrétt blaðsins að hann hafi sérstakar
áhyggjur af innflutningi á ferskum kjúklingum.
Þar segir hann að innflutningur á þeim geti
hæglega stefnt í hættu þeim ströngu reglum
sem viðhafðar eru í kjúklingaeldi hér á landi.
„Kjúklingaeldið hér er nánast kampýlóbakter-
laust og mælist undir 5%, en hefur til dæmis
mælst 75% í verslunum í Bretlandi og víðar í
Evrópu. Það er því nokkuð ljóst að innflutningur
á ferskum kjúklingum er líklegur til að fjölga
kampýlóbakter-tilfellum í landinu“, svo vitnað
sé beint í orð Karls.
Annar sérfræðingur, Vilhjálmur Svansson,
dýralæknir og veirufræðingur á Tilraunastöð
Háskóla Íslands í meinafræðum á Keldum,
hefur einnig látið til sín taka í umræðunni.
Í viðtali í Bændablaðinu í fyrravetur sagði
hann að landfræðileg einangrun Íslands sé
höfuðástæða þess að húsdýr hérlendis eru
að mestu laus við mörg þeirra smitefna sem
landlæg eru í húsdýrum utan Íslands. Þessa
dýrastofna beri Íslendingum skylda til að verja.
Landbúnaðarráðherra ber mikla ábyrgð
Starfandi landbúnaðarráðherra fór mikinn
í fréttum á þriðjudag og taldi að reglur um
innflutning hefðu brotið á neytendum.
Hagsmunir neytenda virðast þó ekki alltaf skipta
máli þegar grannt er skoðað. Í matvælalögum
segir meðal annars: „Matvælaeftirlit skal
m.a. byggjast á áhættugreiningu og skal
áhættumat unnið á hlutlausan og gagnsæjan
hátt á grundvelli vísindalegra upplýsinga
og gagna. Í þessum tilgangi skipar ráðherra
ráðgefandi nefnd sem veitir vísindalega
ráðgjöf um áhættumat að beiðni ráðherra eða
Matvælastofnunar.“ Þetta hefur aldrei verið
gert. Á því ber starfandi ráðherra vissulega
ekki ein ábyrgð, en hún ber ein ábyrgð á því að
leggja fram fjárlög þar sem skorið er verulega
niður til matvælarannsókna Matís sem eru
mikilvægur þáttur í matvælaöryggi landsins.
Óhætt er að taka undir orð Þórólfs Guðnasonar
sóttvarnalæknis þar sem hann kallar eftir auknu
eftirliti þar sem skimað er fyrir bakteríum í
matvælum, hvort heldur sem er í innlendum
eða erlendum mat. Þann samanburð óttast
bændur ekki.
Sindri Sigurgeirsson
formaður Bændasamtaka Íslands
sindri@bondi.is
Markaðurinn er Guð
Ritstjóri: Hörður Kristjánsson (ábm.) hk@bondi.is – Sími: 563 0339 − Rekstur og markaðsmál: Tjörvi Bjarnason tjorvi@bondi.is – Blaðamenn: Margrét Þ. Þórsdóttir mth@bondi.is – Sigurður Már Harðarson
smh@bondi.is – Vilmundur Hansen vilmundur@bondi.is – Auglýsingastjóri: Guðrún Hulda Pálsdóttir ghp@bondi.is – Sími: 563 0303 – Netfang auglýsinga: augl@bondi.is − Vefur blaðsins:
www.bbl.is − Netfang blaðsins: (fréttir og annað efni) er bbl@bondi.is
Frágangur fyrir prentun: Anna Kristín Ólafsdóttir – Prentun: Landsprent ehf. – Upplag: sjá forsíðu – Dreifing: Landsprent og Íslandspóstur. ISSN 1025-5621