Bændablaðið - 18.10.2018, Blaðsíða 20

Bændablaðið | Fimmtudagur 18. október 201820
Enn er ekkert lát á sölu hrein -
leika vottorða íslenskra orku-
fyrirtækja úr landi. Það er þrátt
fyrir að ráðherrar og þingmenn
hafi lýst furðu sinni á þessu
athæfi fyrir þrem árum. Eru
slík vottorð í hávegum höfð
hjá jarðefnaeldsneytisknúnum
erlendum raforkuverum. Enda
geta þau með slíkum vottorðum
sagst framleiða raforku með
hreinum og endurnýjanlegum
orkugjöfum.
Þrátt fyrir að þetta sé vitað, neitar
hið opinbera fyrirtæki Landsvirkjun
að upplýsa hvert vottorðin eru seld
og hvað fáist nákvæmlega greitt
fyrir þau.
Í staðinn fyrir útflutning uppruna-
vottorða verða Íslendingar að taka á
sig og skrá það inn í bókhaldið hjá
Orkustofnun um orkuframleiðslu að
íslenska orkan, sem framleidd er með
vatnsafli og jarðvarma, sé menguð í
takt við það sem erlendu fyrirtækin
losa sig við á pappírunum. Þannig
var einungis 13% af raforku sem
framleidd var á Íslandi 2017 sögð
vera framleidd með endurnýjanlegri
orku í gögnum Orkustofnunar. Hins
vegar var 58% orkunnar sögð eiga
uppruna sinn í jarðefnaeldsneyti og
29% í kjarnorku.
Er verið að blekkja almenning?
Landsvirkjun segir í svari til
Bændablaðsins um þessi mál að sala
upprunaábyrgða hafi engin tengsl
við alþjóðlegar skuldbindingar
Íslands í loftslagsmálum. Ef það er
svo þá hljóta erlend orkuver sem
kaupa þessar ábyrgðir einungis að
vera að fegra sína ímynd og eru þá
um leið að blekkja viðskiptavini
sína með fölsunum á uppruna sinnar
orku. Það er þá gert með dyggri
aðstoð íslenskra orkufyrirtækja og
velvilja íslenskra stjórnvalda.
Stærstu mengunarvaldarnir
utan sviga
Þetta er hluti af gríðarlega umfangs-
mikilli umræðu um loftslagsmál þar
sem stór hluti þeirrar mengunar sem
þjóðir heims sögðust vera að kljást
við t.d. í Parísarsamkomulaginu
er utan sviga og ósnertanleg. Þess
vegna hefur meginaflinu í baráttunni
hingað til verið beint að orkunotkun
almennra borgara og þá ekki síst að
notkun fólks á ökutækjum. Þar eru
stærðir sem tiltölulega auðvelt er að
skilgreina og skattleggja ef svo ber
undir. Það er allavega talið geta friðað
samvisku sumra, en á meðan fá allir
stærstu mengunarvaldarnir frið, m.a.
með beitingu á blekkingum á borð
við flöggun hreinleikavottorða. Þar
á meðal eru orkuver sem knúin eru
með jarðefnaeldsneyti og kjarnorku,
sem og allur flugrekstur eins og hann
leggur sig.
Árið 2014 var áætlað að flug í
íslenskri lofthelgi mengaði margfalt
á við stóriðjuna í landinu. Síðan
hefur flugið margfaldast.
Í skýrslu Carbon Footprint of
Inbound Tourism to Iceland frá
2016 segir meira að segja að hlutur
íslensku flugfélaganna í losun CO2
á Íslandi sé meiri en frá álverunum.
Þá menga álverin fjórfalt meira en
allur bílafloti landsmanna.
Utan sviga er líka koltvísýrings-
og brennisteinsvetnislosun frá
skipum, stóriðnaður eins og stál-,
áliðnaður og kísilver sem og losun
mýrlendis. Svo ekki sé talað um
gríðarlega losun á metangasi úr
freðmýrum Rússlands og Kanada
og koltvísýringslosun, m.a. úr
íslenskum eldfjöllum eins og
nýlegar vísindarannsóknir sýna.
Þær rannsóknir komu mönnum mjög
á óvart, en þær sýndu að Katla er
stöðugt að losa um 20 þúsund tonna
af koltvísýringi út í andrúmsloftið
á dag.
Töldu vísindamenn að þetta
ástand gæti allt eins hafa varað í
áratug eða jafnvel marga áratugi.
Þá hafa menn engar slíkar mælingar
yfir öll önnur eldfjöll og háhitasvæði
á Íslandi.
Þessi nýju sannindi vörpuðu
óneitanlega ljósi á hvað vísinda menn
virðast í raun hafa litlar forsendur
til að áætla hvaðan heildarlosun
gróðurhúsalofttegunda á jörðinni
er upprunnin. Eina haldbæra
reiknanlega nálgunin virðist vera
losun af mannavöldum. Hún er
svo að stærstum hluta utan sviga
í markmiðum og samningum sem
gerðir hafa verið um að draga úr
losun. Svo furða menn sig á slökum
árangri í þessari baráttu.

Skýrsla IPCC veltur miklu
uppnámi
Þessi skekkja í umræðunni kom
berlega í ljós eftir mikið upp-
hlaup í kjölfar birtingar 400
blaðsíðna harðorðrar skýrslu
milliríkjanefndar Sameinuðu
þjóðanna um loftslagsbreytingar
(IPCC) þann 8. október sl. Hefur
skýrslan valdið miklu fjaðrafoki,
enda er þar örlítið komið við kaun
stórra mengunarvalda eins og í
kolaiðnaði, sem eru enn utan sviga
í alþjóðasamningum. Öfgaraddir
á báða bóga fengu þar sannarlega
byr undir báða vængi. Gæti
þetta hæglega dregið dilk á eftir
sér og valdið uppnámi í frekari
takmörkunum á losun CO2 sem
flestir telja þó mikilvæg markmið.
Baráttan getur hæglega snúist
upp í andhverfu sína
Það er stundum þannig að þegar
menn beita of miklum ákafa í
baráttunni og taka of djúpt í árinni
til að koma sínum málstað áfram,
þá getur viðleitnin fætt af sér harða
andstöðu. Talsvert hefur bryddað
á slíku í síaukinni skattlagningu á
sumar eldsneytistegundir. Nú vilja
sumir ganga þar enn harðar fram á
meðan stærstu mengunarvaldarnir fá
frið. Um leið er ekki verið að taka
tillit til þess að á notendahliðinni
sem helst verður fyrir barðinu
á skattlagningu er oftar en ekki
venjulegt fjölskyldufólk, ásamt
öldruðum og öryrkjum. Þetta fólk
þolir illa endalausar skattahækkanir.
Krafa um 45% samdrátt
í losun á CO2
Í skýrslu milliríkjanefndar
Sameinuðu þjóðanna segir að
þörf sé á skjótum og víðtækum
breytingum í orkumálum,
landnýtingu, iðnaði, samgöngum
og skipulagi borga í heiminum til
að afstýra loftslagsbreytingum sem
geti haft mjög alvarlegar afleiðingar
fyrir mannkynið. Minnka losun
koltvísýrings af mannavöldum um
45% fyrir árið 2030 frá því sem hún
var árið 2010.
Gert er ráð fyrir því að 85% af
orkunni, sem notuð er í heiminum,
komi frá endurnýjanlegum
orkugjöfum ekki síðar en árið 2050
og notkun kola verði næstum þá
orðin nær engin.
Enn fremur er talið að nota þurfi
alls sjö milljónir ferkílómetra af
landi (svæði sem er heldur minna
en Ástralía) til að framleiða lífrænt
eldsneyti. Það er þá væntanlega
jurtaolía og etanól til notkunar á
dísilbíla sem um leið er gert ráð fyrir
að verði meira og minna bannaðir.
Einhverjir kunna að spyrja hvort í
því felist ekki töluverð þversögn.
Ástralir æfir
Það er kaldhæðnislegt að talað
sé um að taka þurfi land á stærð
við Ástralíu undir framleiðslu á
lífdísil. Enda brugðust Ástralir
ókvæða við skýrslunni, en þeir eru
einmitt stórframleiðendur á kolum
og standa kol fyrir 60% af þeirra
raforkuframleiðslu.
Neita áströlsk yfirvöld algjörlega
að gefa kolavinnslu og notkun upp
á bátinn eins og IPCC gerir ráð
fyrir og telja þessi áform algjörlega
óraunhæf. Michael McCormack,
varaforsætisráðherra Ástralíu,
segir að stefnu stjórnvalda í notkun
á kolum verði ekki breytt. Bent er
á að fjölmörg þróunarríki reiði sig
á kol frá Ástralíu og vandséð hvar
þau eigi að fá nægilega ódýra orku
í staðinn.
Landsvirkjun neitar að upplýsa
um tekjur af hreinleikavottorðum
Menn hafa farið ýmsar leiðir í
viðleitni til að draga úr losun
gróðurhúsa lofttegunda. Snjallir
fjármálamenn hafa jafnvel fundið
þarna leiðir til að búa til nýjar
matarholur til að braska með.
Ein þeirra eru huglæg viðskipti
með hreinleika orkunnar eins og
sölu upprunavottorða. Þar er búið
að koma á kerfi í kringum sölu á
hreinni ímynd. Þetta dregur samt
alls ekkert úr mengun en slíkir
hreinleikastimplar geta hins vegar
stuðlað að því að fyrirtæki fái
frið til að halda áfram að menga
andrúmsloftið.
Bændablaðið sendi Landsvirkjun
margítrekaðar fyrirspurnir um sölu
hreinleikavottorða eftir birtingu
forsíðufréttar 23. ágúst síðastliðinn
um sölu íslenskra orkufyrirtækja á
„hreinleikavottorðum“ til erlendra
orku- og iðnfyrirtækja. Svar barst
loks þann 18. september og þar segir
m.a.:
„Landsvirkjun hefur ekki gefið
upp sundurliðaðar tekjur af sölu
til einstakra viðskiptavina eða
eftir tegund viðskiptavinahópa í
ársreikningum, en hægt er að áætla
útflutningsverðmæti fyrir Ísland í
heild með því að skoða viðskipti
orkufyrirtækjanna samanlagt.
Verð á markaði fyrir uppruna-
ábyrgðir fer eftir samningum:
tegund vinnslunnar, stærð
virkjunar, aldri virkjunar og
gæðavottunar sem virkjun hefur
fengið. Verð á mörkuðum er
síbreytilegt en hefur á síðustu árum
verið frá 0,3 EUR til 2 EUR fyrir
hverja MWst.“
Landsvirkjun vísar einnig til þess
að Noregur flytji út miklu meira
af hreinleikavottorðum en Ísland
hefur gert, eins og það sé einhver
afsökun. Það er hins vegar ekki
tekið fram að hlutfall Norðmanna í
sölu hreinleikavottorða af heildar-
orkuframleiðslu er mun lægra en
þekkist á Íslandi. Virðist hlutfallið
vera hæst samkvæmt tölum AIB
samtakanna, á Íslandi, í Hollandi
og í Danmörku.
Fáum í raun smáaura fyrir að
menga 87% af okkar raforku
Þótt Landsvirkjun gefi ekki upp
hvað fyrirtækið fær fyrir sölu
upprunavottorða, þá er hægt að
áætla heildarsöluna á Íslandi með
meðaltalsreikningi samkvæmt
þeirra eigin tölum. Á árinu
2017 voru framleiddar 19.237
gígawattstundir (GWst) af raforku
á Íslandi með vatnsafli, jarðhita og
vindorku. Það jafngildir 19.237.000
megawattstundum (MWst).
Meðaltalsverð fyrir hverja MWst
samkvæmt tölum Landsvirkjunar
gæti verið 1,15 evrur. Það þýddi
að fyrir alla orkuna ætti þá að
fást 22.122.550 evrur fyrir sölu
hreinleikavottorða.
Landsvirkjun selur þó 80% af
sinni orku til stóriðju sem ekki er í
þessu vottunarkerfi. Ef miðað er við
að 80% af heildarorkuframleiðslunni
fari líka til stóriðju, þá sætu eftir
4.424.510 evrur fyrir þau 20% sem
eftir eru.
Aaðeins146 milljónir fyrir
þátttöku í samevrópskum
blekkingarleik?
Þar sem Landsvirkjun segir að 15%
af sinni orku fari til fyrirtækja og
heimila á Íslandi sem væntanlega
eru enn ekki látin greiða fyrir
hreinleikavottorð og ef það hlutfall
yrði til einföldunar yfirfært á allan
orkugeirann, þá standa eftir 5%
eða rúmar 1.106.127 evrur fyrir
sölu hreinleikavottorða. Það gerir á
miðgengi Seðlabanka 16/10. 2018
rúmar 148 milljónir króna.
Þátttakan í þessu samevrópska
upprunaábyrgðakerfinu kostar
Íslendinga það að þurfa opinberlega
að vera með í bókhaldi sínu 87% af
allri sinni raforkuframleiðslu 2017
skilgreinda sem skítuga orku. Orku
sem framleidd er með kolum, olíu,
gasi og kjarnorku. Fyrir þessa fórn
eru menn einungis að fá samkvæmt
meðalverði á markaði um 148
milljónir króna. Það hlýtur að vekja
spurningar um hvort þátttakan í
FRÉTTASKÝRING
Hörður Kristjánsson
hk@bondi.is
Blekkingarleikurinn um uppruna orkuframleiðslu heldur áfram og mestu mengunarvaldar CO
2
enn utan sviga:
Landsvirkjun neitar að gefa upp tekjur
af sölu upprunavottorða á raforku
– Líkur benda þó til að Íslendingar fái lítið fyrir að taka á sig risa-mengunarstimpil frá Evrópu sem nemur 87% af allri raforku
Ef við setjum þessar tölur Orkustofnunar í samhengi við þá mengun sem
Íslendingar tóku á sig í fyrra fyrir erlend orkuver og verksmiðjur, þá sitjum
við uppi eftir vottorðasöluna á síðasta ári með 8.602.141.680.000 grömm, eða
rúmlega 8,6 mill jónir tonna ígildi af koldíoxíði og 16.737.930.000 milligrömm
af geislavirkum úrgangi, eða 16,74 tonn. Þetta eru opinber gögn em vísa til
hreinleikaímyndar Íslands af raforkuframleiðslu. Landsvirkjun segir aftur á
móti að engin tengsl séu vegna sölu hreinleikavottorða og þátttöku Íslands í
í loftslagsmálum. – Er sá leikur þá bara blekking?
Sala á hreinleikavottorðum orkufyrirtækja samræmist alls ekki og vinnur
gegn þeim áherslum sem bændur í garðyrkju og öðrum greinum hafa lagt
á hreinleikaímynd Íslands.