Bændablaðið - 18.10.2018, Blaðsíða 50

Bændablaðið | Fimmtudagur 18. október 201850
LESENDABÁS
Ögurstund
Nú er ögurstund hjá íslenskum
landbúnaði og innlendri
matvælaframleiðslu. Atvinnugrein
sem hefur í meira en 1.100 ár
byggt upp landið og haldið lífi
í þjóðinni stendur frammi fyrir
stórkostlegri ógn. Ef ekki verður
brugðist við núna er hætta á að
eyðileggjandi keðjuverkun færist
í aukana. Afleiðingarnar yrðu
slíkar að erfitt yrði að ráða á því
bót.
Að minnsta kosti er ljóst að það
yrði mun dýrara fyrir samfélagið
að reyna að bæta úr stöðunni síðar
fremur en að grípa til viðeigandi
ráðstafana í tæka tíð. Það er líka
ljóst að þær hremmingar sem fólk
sem hefur helgað líf sitt því að rækta
landið gætu upplifað yrðu aldrei
bættar, jafnvel þótt samfélagið kynni
síðar að sjá eftir því hvernig fór og
átta sig á mistökunum.
Greinin sem bjargaði landinu
Það er kaldhæðni örlaganna að á
sama tíma og við minnumst þess að
áratugur sé liðinn frá efnahagshruninu
og við blasir ótrúlegur viðsnúningur
í efnahagsmálum skuli mikilvægi
þessarar undirstöðugreinar íslensks
samfélags ekki vera virt og metið að
verðleikum. Nú eru liðin 10 ár frá því
að Ísland rambaði á barmi gjaldþrots.
Raunveruleg hætta var á að við
gætum ekki flutt inn nauðsynleg lyf
og eldsneyti. Ef ekki hefði verið fyrir
þann stórkostlega gjaldeyrissparnað
sem innlend matvælaframleiðsla
tryggir okkur hefðum við tapað
þeim slag og ómögulegt er að
segja hvaða hremmingar það hefði
leitt yfir þjóðina og hversu langan
tíma hefði tekið okkur að vinna úr
afleiðingunum.
Bætt kjör allra nema bænda
Undanfarin ár hefur kaupmáttur allra
stétta á Íslandi aukist til mikilla muna,
allra stétta nema einnar. Bændur hafa
setið eftir og verið afskiptir. Ekki
nóg með það heldur birtist í nýrri
fjármálaáætlun ríkisstjórnarinnar
sú nöturlega framtíðarsýn að eini
hópurinn sem ekki geti átt von á
kjarabótum séu bændur. Gert er
ráð fyrir stiglækkandi framlögum
til landbúnaðar ár eftir ár á meðan
útgjöld vegna allrar annarrar
þjónustu sem ríkið kaupir fara
hækkandi.
Samanburðurinn við kjaraþróun
annarra hópa er sláandi og það
er óhugnanlegt að sjá að jafnvel
forystumenn launþegasamtaka skuli
hvetja til þess að kjör bænda verði
rýrð enn frekar. ASÍ berst eðlilega
af hörku fyrir því að ekki eigi sér
stað undirboð á vinnumarkaði. Þeir
sem ráða útlendinga til starfa eiga að
tryggja að þeir njóti sömu réttinda
og kjara, búi við sömu skilyrði og
sömu kvaðir á atvinnurekendur og
Íslendingar. Á sama tíma er krafa
um að íslenskir bændur uppfylli
allar þær nýju kvaðir sem á þá
eru lagðar en keppi við vinnuafl í
öðrum löndum. Vinnuafl sem þiggur
í mörgum tilvikum smánarlaun fyrir
störf í verksmiðjubúum sem uppfylla
ekki þær ströngu kröfur sem gerðar
eru til íslenskra bænda. Í ýmsum
þessara landa eru dýrasjúkdómar
og sýklalyfjagjöf regla frekar en
undantekning.
Hvað myndi forseti ASÍ segja
við því ef bændur færu að krefjast
þess að þeir fengju að flytja inn
ódýrt vinnuafl sem ekki ætti að
njóta sömu kjara og vinnuverndar
og tíðkast á Íslandi? Hvað ef þeir
myndu svo tala um að það þyrfti að
hverfa frá gæðakröfum enda væri
það mikið hagsmunamál neytenda
að fá sem ódýrasta fjöldaframleidda
vöru? Ætli viðbrögðin yrðu ekki
einhver? Hvernig stendur þá á því að
sama fólk ætlast til þess að ein stétt
samfélagsins, bændur, séu í beinni
samkeppni við erlent verkafólk
sem nýtur ekki lágmarkskjara og
verndar?
Verðmæti landbúnaðar
Á þessari ögurstundu verða íslensk
stjórnvöld að meta störf bænda
og annarra sem starfa í innlendri
matvælaframleiðslu að verðleikum.
Öflugur landbúnaður er forsenda
þess að okkur takist að viðhalda
byggð í landinu öllu. Tjónið sem
hlytist af því, beint og óbeint, að
svíkja greinina nú yrði margfalt
meira en hugsanlegur kostnaður við
aðgerðir sem geta tryggt öflugan
íslenskan landbúnað til framtíðar.
Stjórnvöld tala jafnan um
framlög til hinna ýmsu málaflokka
sem hlutfall af landsframleiðslu.
Þannig sagði fjármálaráðherra
nýverið að báknið væri ekki að
stækka þrátt fyrir stóraukin framlög
í báknið vegna þess að þau væru
ekki að aukast sem hlutfall af
landsframleiðslu. Nú rennur aðeins
sem nemur 0,5% af landsframleiðslu
í það gríðarlega mikilvæga hlutverk
að framleiða innlend matvæli og
viðhalda með því byggðunum. Það
er u.þ.b. einn áttundi af því sem það
var fyrir 30 árum.
Ástandið nú kallar á aukin
framlög til landbúnaðarmála.
Fyrst í formi björgunaraðgerða við
afgreiðslu fjárlaga og svo til að
byggja upp greinina til framtíðar.
Ríkið hefur svo sannarlega
efni á því eftir vel heppnaðar
efnahagsaðgerðir undanfarinna
ára. Aðgerðir sem óvíst er að
hefðu verið mögulegar nema
vegna þess að landbúnaðurinn gerði
okkur kleift að verja efnahagslegt
fullveldi landsins. Ríkið hefur hins
vegar ekki efni á er að láta þessa
grein lenda í spíral sem erfitt eða
ómögulegt verður að komast út
úr. Af því hlytist ómælt tjón fyrir
byggðir landsins og samfélagið allt.
Sóknarfærin eru til staðar
Ég mun halda áfram að ræða við
sérfræðingana, þ.e. bændur sjálfa,
um hvernig við getum best byggt
upp til framtíðar. Nú þegar er ég
sannfærður um að það sé hægt, bæði
á grundvelli núverandi framleiðslu
en einnig með nýjum áherslum.
Jón Bernódusson fagstjóri hjá
Samgöngustofu nefndi t.d. nýverið í
útvarpsviðtali að við gætum hæglega
ræktað næga repjuolíu til að knýja
allan íslenska fiskiskipaflotann. Um
leið værum við að skila gríðarlega
jákvæðum umhverfisáhrifum og
ýmsum hliðarafurðum á borð við
kjarngott dýrafóður og matvæli.
Auk þess eru mikil sóknarfæri
í skógrækt og landgræðslu svo
framarlega sem staðið verður við
áratugargömul fyrirheit um að fá
bændur með í þá vinnu. Þess í stað
er nú verið að moka ofan í skurði
til að breyta ræktarlandi í ónýtar
mýrar. Árangurinn af því er í besta
falli óljós eins og komið hefur fram
í þessu blaði. Í raun bendir margt til
þess að með þessum aðgerðum sé
verið að vinna umhverfistjón.
Á kreppuárunum voru menn
stundum ráðnir í atvinnubótavinnu
við að grafa skurði. Nú á
góðæristímum eru menn ráðnir
við að moka ofan í skurði og
eyðileggja vinnu fyrri kynslóða og
ræktunarmöguleika framtíðarinnar.
Hvatning
Oft hef ég nefnt að eitt af því sem
ég sá helst eftir við að ríkisstjórn
minni skyldi ekki endast þol til
að klára verkefni sín hafi verið að
ekki hafi gefist tækifæri til að skila
árangrinum til þeirra sem bjuggu
hann til og byggja upp samfélagið
til framtíðar. Það á ekki hvað síst
við um undirstöðuatvinnugrein
landsins. Atvinnugrein sem bjó til
þetta samfélag og berst nú fyrir lífi
sínu.
Ég heiti því að ég og bandamenn
mínir munum berjast með íslenskum
landbúnaði og hvet bændur landsins
til að láta í sér heyra. Þeir eiga það
svo sannarlega inni að greinin sem
byggði upp landið njóti stuðnings
í stað viðvarandi aðfarar.
Sigmundur Davíð
Gunnlaugsson
þingmaður Norðausturkjördæmis
og formaður Miðflokksins
Það er bjargföst trú okkar að
það sé skylda okkar sem þjóðar
að standa vörð um innlenda
matvöruframleiðslu. Búvöru-
samningur um starfsskilyrði
sauðfjárræktar var gerður
árið 2016 og gildir til tíu
ára. Samningurinn treystir
áframhaldandi stuðningi
ríkisins við greinina með
því að leggja áherslur á
gæðastýringu sem byggir á
velferð dýra, heilnæmi afurða,
umhverfisvernd og sjálfbæra
landnýtingu.
Hann stuðlar einnig að
fjölbreyttu framboði gæðafurða á
sanngjörnu verði fyrir neytendur.
Á sama tíma er beingreiðslum
hætt í núverandi mynd í lok
samningsins og greiðslumarkið
muni fjara út á samningstímanum.
Búvörusamningur heldur
Það er nauðsynlegt að endurskoða
ákvæði innan búvörusamningsins
til skamms tíma vegna breyttra
forsenda og þar eru þættir sem eru
framleiðsluhvetjandi. Sauðfjár-
bændur hafa sjálfir bent á að
nauðsynlegt sé að ná jafnvægi
á milli framboðs og eftirspurnar
lambakjöts á innanlandsmarkaði.
Það er aðgerð sem er hugsuð til
að bregðast við núverandi ytri
aðstæðum.
Endurskoðun búvöru-
samningsins er áætlaður tvisvar
á samningtímanum og stendur
fyrri endurskoðun nú yfir á
haustmánuðum. Afkoman í
greininni hefur verið á niðurleið
síðustu þrjú ár. Afurðaverð hefur
hríðfallið og markaðir lokast
eða verið að gefa eftir og ekki
eftirsóknarvert að elta þá uppi.
Meðalverð til bænda er nú 387
krónur en þyrfti að vera 650-
700 krónur til ná viðunandi
rekstrargrunni á meðalsauðfjárbúi.
Það er því ljóst að markaðsbrestur
hefur orðið í greininni.
Framleiðslujafnvægi
Sauðfjárbændur hafa bent
á að 8-10% niðurskurður
væri raunhæft, en frekari
niðurskurður gæti orðið til skaða
fyrir framleiðsluna sé horft til
lengri tíma. Útflutningsskylda
er verkfæri til að takast á við
markaðsbresti til að koma
umframbirgðum á markað, ekki
síst í þeim veruleika sem nú er
uppi. Þar þarf ríkið að stíga inn að
krafti. Þá skiptir máli að lágmarka
framleiðsluhvata er að hægja á
niðurtröppun á greiðslumarki sem
þýðir minni áherslur á greiðslur
vegna gæðastýringar.
Við teljum mikilvægt að
horfa til hagræðingar og rýna
í rekstrargrunn afurðageirans
og hvort það þurfi að fara í
sameiningar. Eins þarf að horfa
til leiða til að tryggja gæði og
framboð sem svara kröfum
neytandans og halda þannig
áfram öflugu markaðsstarfi. Með
framantöldum aðgerðum er von til
þess að framleiðslujafnvægi náist
og með því er von til þess að verð
til bænda hækki.
Horft til framtíðar
Það skiptir máli að standa vörð
um búvörusamninginn í heild því
stuðningur ríkisins við landbúnað í
landinu er neytendum nauðsynleg.
Þetta eru aðgerðir sem virka til
skamms tíma til að koma á móts
við þann vanda sem nú er uppi.
Vonandi í náinni framtíð er hægt
að auka framleiðsluna aftur.
Ríkistjórnin hefur sett
metnaðar fulla áætlun í
loftslagsmálum. Þjóð sem hefur
það að leiðarljósi að minnka
kolefnisspor okkar og nálgast
sjálfbærni til framtíðar hlýtur
að hlúa að umhverfi íslenskrar
matvælaframleiðslu sem allra
best. Þar vegur sauðfjárframleiðsla
þungt og tekur á mörgum þáttum
eins og matvælaframleiðslu,
byggðastefnu og menningar-
verðmætum.
Halla Signý Kristjánsdóttir
7. þingmaður NV kjördæmis
Þórunn Egilsdóttir
4. þingmaður NA kjördæmis
Halla Signý Kristjánsdóttir.
Þórunn Egilsdóttir.
Sauðfjárrækt
til framtíðar
ó e be 1. n rv m
Sigmundur Davíð Gunnlaugsson.