Bændablaðið - 27.06.2019, Blaðsíða 16

Bændablaðið | Fimmtudagur 27. júní 201916
Íslenska sprotafyrirtækið Atmonia
hlaut í maí síðastliðnum alþjóðleg
verðlaun frá Iðnþróunarstofnun
Sameinuðu þjóðanna [United
Nations Industrial Development
Organization – UNIDO] í
flokki fyrirtækja með konur í
fararbroddi. Voru 440 verkefni
frá 100 þjóðlöndum tilnefnd og
fá sjö þeirra viðurkenningu af
ýmsu tagi.
Guðbjörg Rist Jónsdóttir
rekstrarstjóri segir þessi verðlaun
fela í sér mikinn heiður fyrir Atmonia
og sé staðfesting á mikilvægi
vörunnar og gildi nýjungarinnar
á heimsvísu. Það er búnaður sem
framleiðir ammoníak úr vatni,
rafmagni og lofti við herbergishita.
Það snertir líka heimsmarkmið
Sameinuðu þjóðanna þar sem 1% af
CO2 losun í dag kemur frá því að búa
til köfnunarefnisáburð. Með aðferð
Atmonia við framleiðsluna verður
engin losun á koltvísýringi og auk
þess er hægt að draga umtalsvert úr
losun við dreifingu á áburði.
Ferlið við að búa til áburðinn
heima á býli getur einnig lækkað
kostnað við köfnunarefnisáburð
í sumum tilfellum um nærri 50%.
Sérstaklega þar sem raforkuverð er
lágt. Þá dregur það úr losun CO2
vegna flutninga utan úr heimi og á
milli landshluta.
Verðlaunin munu að mati
Guðbjargar hjálpa þessu litla
sprotafyrirtæki frá Íslandi til að
komast í sviðsljósið á alþjóðlega
vísu. Verðlaununum fylgir aðgangur
að sérfræðingum á sviði land­
búnaðartækni á heimsvísu sem og
aðgangur að 70 hektara tilraunagarði
á vegum Future Food Institute á
Ítalíu.
Þau eru núna í sumar að vinna
að frumgerð búnaðar sem á að
fara í almenna dreifingu svo hver
bóndi geti keypt hann og búið til
köfnunarefnisáburð heima á búinu
hjá sér.
Fimm manna teymi
Að Atmonia standa Arnar Svein­
björnsson tæknistjóri, Helga Dögg
Flosadóttir framkvæmdastjóri,
Magnús Már Guðnason verk­
fræðingur og Guðbjörg Rist, sem
er rekstrarstjóri. Þá stjórnar Egill
Skúlason, prófessor við Háskóla
Íslands, rannsóknum hópsins.
Með þeim að rannsóknum starfar
um þessar mundir doktorsnemi,
sumarnemar, auk eins fyrrverandi
doktorsnema. Þá er fyrirtækið í
samstarfi við fjölda einstaklinga og
fyrirtækja.
Rannsóknarhópurinn hlaut
einnig nýlega öndvegisstyrk frá
Rannsóknarsjóði Íslands og er stefnt
á fyrstu prófanir af frumgerðinni í
sumar. Atmonia aflar nú fjármagns
til að ljúka við smíði á frumgerð að
áburðarframleiðslutæki sínu.
Haber-Bosch aðferðin
skóp grunn að stóriðnaði
Aðferð Atmonia við framleiðslu á
ammoníaki er sérstök og þar er farið
aðrar leiðir en áður hefur verið gert
í slíkri framleiðslu. Það voru hins
vegar þýsku efnafræðingarnir Fritz
Haber og Carl Bosch sem fundu
upp Haber­Bosch aðferðina um
þarsíðustu aldamót til að gera vinnslu
á ammóníaki fýsilega í miklu magni
undir miklum þrýstingi úr jarðgasi eða
kolum. Fengu þeir nóbelsverðlaun
1918 fyrir þá uppgötvun sína.
Var ammoníak fyrst framleitt
í miklu magni með Haber­Bosch
aðferðarfræðinni í verksmiðju BASF
í Oppau í Þýskalandi árið 1913.
Þar voru framleidd um 20 tonn á
dag. Kallaði fyrri heimsstyrjöldin
síðan á stóraukna framleiðslu á
ammoníaki til sprengiefnagerðar.
Köfnunarefnisáburður er afleiða
af ammóníakframleiðslu líkt og
framleiddur var í Gufunesi. Slíkur
áburður er ekki bara notaður
sem vaxtarhvati fyrir gras og
annan gróður, því hann er talsvert
notaður sem sprengiefni, m.a. við
jarðgangagerð.
Haber­Bosch aðferðarfræðin
var síðan þróuð enn frekar upp af
iðnaðarefnafræðingnum Carl Bosh
til framleiðslu á ammoníaki með
miklum hita [400–500°C] og undir
miklum þrýstingi [2.200–3.600 psi].
Fékk hann nóbelsverðlaun fyrir
þá aðferðarfræði árið 1931 ásamt
Friedrich Bergius.
Íslenska fyrirtækið Atmonia með
nýja nálgun
Fyrirtækið Atmonia rekur uppruna
sinn til rannsókna í efna­ og eðlisfræði
innan veggja Háskóla Íslands. Þetta
er því alíslenskt sprotafyrirtæki
sem byggir á byltingarkenndum
niðurstöðum úr rannsóknum í
rafefnafræði við Háskóla Íslands og
Nýsköpunarmiðstöð Íslands.
Félagarnir í Atmonia hafa
verið að glíma við aðra nálgun en
þýsku efnafræðingarnir og leituðu
að efnum sem næðu að mynda
ammoíak úr vatni og lofti, en við
lágan þrýsting og við herbergishita.
Þá þarf ekki að reiða sig á jarðgas
eða kol eins og oftast er gert við
ammoníaksframleiðslu. Aðferðin
er því afar vistvæn ef raforkan sem
notuð er fæst úr endurnýjanlegum
orkugjöfum. Þá eru félagarnir í
Atmonia m.a. að glíma við að ná
sem bestri orkunýtni í vinnsluferlinu.
Ammoníak í vatnslausn árangur
tilraunar sem gekk upp
„Þetta hefur nú tekist,“ segir
Guðbjörg Rist. „Nú erum við að
smíða frumgerð af tækinu sem
byggir á rafgreiningu. Þar sem
við þurfum ekki hita né þrýsting,
þá getum við framkvæmt þetta í
pínulitlum tækjum sem hægt er að
koma fyrir á hvaða bóndabæ sem er.
Hver bóndi er þá með sitt tæki sem
framleiðir ammoníak í vatnslausn
með rafgreiningu úr lofti og vatni.“
Um hreina snilldaruppfinningu
virðist vera að ræða, en þó hægt
sé að framleiða ammóníak með
einfaldri aðferð að hætti Atmonia,
þá þarf samt talsverða raforku
við rafgreininguna. Fyrir þá
bændur sem hafa kost á að virkja
bæjarlækinn væri þetta því kjörið
tækifæri.
Leysir af hólmi óvistvæna
áburðarframleiðslu
Með tækni Atmonia er í raun
verið að leggja af aldagamla
aðferð við áburðarframleiðslu sem
skilur eftir sig tröllaukið vist­ og
kolefnisspor. Áburður Atmonia er
framleiddur í vatnslausn og því
er einfalt að skammta áburð með
vatnsúðakerfi. Það tryggir betri
upptöku næringarefna og minni
losun efna í nánasta umhverfi
„Þar sem ammoníakið er alltaf
í vatnslausn, þá er auðvelt að stilla
styrk efnisins í vatninu eftir því
sem hentar hverri ræktun. Það sem
við höfum verið að horfa svolítið
til í byrjun er tæki sem framleiddi
beint inn á úðakerfi sem beitt er á
ökrum. Þá er þegar til sérhæfður
tækjabúnaður til að úða vatnsleystu
ammoníaki á tún. Er slíkt mjög
mikið notað í Bandaríkjunum. Þá
er því sprautað ofan í jarðveginn,“
segir Guðbjörg.
Einnig eru vel þekkt tæki
til að dreifa skordýraeitri og
gróðureyðingarefnum á akra. Er
slíkt víða gert erlendis þó svona
búnaður hafi ekki verið notaður á
Íslandi í miklum mæli.
Úr stórum verksmiðjum í
örframleiðslueiningar
Guðbjörg segir að aðferðarfræði
Atmonia þyki afar sérstök þar sem
ekki þarf að byggja risaverksmiðjur
til að gera framleiðsluna hagkvæma.
Þess í stað er hægt að beita litlum
tækjum sem koma má fyrir nánast
hvar sem er þar sem aðgangur er að
nægu rafmagni. Þannig gæti hver
bóndi verið með eigin framleiðslu.
Fátækir bændur í þróunarlöndum
eiga þá líka möguleika á að stunda
sína eigin áburðarframleiðslu og
verða óháðir aðkeyptum áburði.
„Þegar niðurstöður rannsóknar­
hóps sýndu að það var búið að
finna efni sem nær að draga nitur
úr andrúmsloftinu og nýta það beint
við herbergishita, þá var fyrirtækið
stofnað 2016. Við erum komin með
skráð einkaleyfi á þeim efnum sem
notuð eru við framleiðsluna. Það
gildir í í Bandaríkjunum, Evrópu,
Rússlandi, Kína og á helstu
mörkuðum heims.“
Með tæki á stærð við þvottavél
Tækið sem til þarf er lítið og
hentugt og á stærð við þvottavél.
Það tekur inn loft, vatn og rafmagn
og framleiðir úr því nituráburð
fyrir hvern bónda fyrir sig. Þannig
getur hver bær haft sína eigin,
umhverfisvænu áburðarframleiðslu,
sem kemur í stað gríðarlegra
flutninga frá stórum og miðlægum
áburðarverksmiðjum.
Prófanir gerðar úti á akrinum
næsta vor
– Hvenær reiknið þið með að vera
komin með allan búnað í nothæft
form?
„Við búumst við að geta gert
tilraunir með þetta við raunaðstæður
úti á akri næsta vor 2020. Þá verðum
við komin með frumgerðir sem
við getum prófað við mismunandi
aðstæður. Að öllum líkindum
munum við fyrst gera prófanir á
Ítalíu þar sem við fengum aðgang
að ökrum Future Food Institute í
sambandi við verðlaunin sem við
fengum. Þá er verið að skoða hvort
við gerum líka prófanir á Íslandi.
Við höfum einnig verið í
sambandi við jarðarberjaræktendur
og aðra berjaræktendur, því
ammoníak hentar mjög vel fyrir
ber. Bláber eru sérlega sólgin í
ammoníak.
Í framhaldi af prófunum sem
fyrirhugaðar eru 2020 gerum við
ráð fyrir að gera tilraunir með
viðskiptavinum, all frá kúabúum til
berjabænda,“ segir Guðbjörg Rist
Jónsdóttir. /HKr.
Við gróðursetningu trjáplantna
skiptir mestu að rétt sé staðið að
verki, að vinnubrögð séu vönduð
og að eingöngu sé plantað út
góðum og hraustum plöntum.
Sýrustig jarðvegs getur einnig
skipt máli þegar valdar eru
saman tegundir.
Meðan á gróðursetningu
stendur skal gæta þess að
plönturnar verði fyrir sem minnstu
hnjaski og að moldin haldist sem
mest á rótunum. Rætur plantna
þola illa sólarljós og útfjólubláir
geislar sólarinnar fara illa með
þær. Því má ekki líða langur tími
frá því að berrótarplöntur eru
teknar upp eða plöntur teknar úr
potti þar til þær eru settar niður
aftur.
Sé nauðsynlegt að geyma
plönturnar áður en þær eru
gróðursettar skal koma þeim fyrir
á skuggsælum stað og vökva vel.
Best er að gróðursetja tré og runna
áður en vöxtur hefst á vorin og
strax eftir að frost fer úr jörðu,
eða á haustin eftir að hæðarvexti
plantnanna lýkur. Eftir að hæðar­
og laufvexti lýkur á sumrin
og brum hafa náð að þroskast
setja plöntur nokkurn kraft í
rótarvöxtinn. Það er tilvalið að nota
haustið til að gróðursetja eða flytja
tré. Eftir gróðursetningu að hausti
er gott að setja þokkalegan stein
við hliðina á litlum trjám. Hann
kemur í veg fyrir frostlyftingu og
veitir trénu skjól og yl. Stærri tré
verður að festa niður með staur til
að koma í veg fyrir að þau fjúki
um koll. Gróðursetja má jafnt að
vori sem hausti en hefð er fyrir því
að gróðursetja að vori, og þá eins
snemma og kostur er.
Fyrir gróðursetningu skal
stinga upp beð eða holu í hæfilegri
dýpt fyrir tréð eða runnann og
gott er að bæta lífrænum áburði
í jarðveginn til að gera hann
safaríkari fyrir plöntuna. Æskileg
dýpt beða fyrir tré og runna er
60 til 80 sentímetrar eða 3 til 4
skóflustungur.
Varast skal að gróðursetja
plöntur í dældir á flatlendi þar
sem vatn gæti safnast fyrir.
Aldrei má gróðursetja tré dýpra
en þau stóðu áður og gott er að
lyfta jarðveginum upp í svolítinn
kúf og gróðursetja í hann þannig
að rótarháls plöntunnar nemi
við hæstu holubrún. Greiða skal
ræturnar út í holuna eins og hægt
er og gæta þess að plönturnar
standi lóðréttar í holunni. Síðan
er moldinni mokað að og þjappað
varlega að rótunum þannig að
plönturnar standi vel og séu ekki
lausar í jarðveginum. Séu tré orðin
meira en einn og hálfur metri á
hæð er nauðsynlegt að setja staur
niður með þeim sem stuðning
fyrstu árin á meðan þau eru að
ræta sig og koma sér fyrir. Eftir að
plöntunni hefur verið komið fyrir
á sinn stað þarf að vökva vel og
gæta þess næstu daga að ræturnar
þorni ekki.
Kjörsýrustig nokkurra trjá-
og runnategunda
Birki 5,0­6,5 pH
Greni 4,5­6,0 pH
Fura 5,0­6,0 pH
Ösp 4,0­5,5 pH
Hlynur 6,0­7,5 pH
Gullregn 6,5­8,5 pH
Lyngrósir 4,4­5,5 pH
Kvistir 6,0­7,0 pH
Toppar 6,5­7,5 pH
Víðir 5,0­6,5 pH
Töfratré 6,5­7,5 pH
Rósir 5,5­7,0 pH
Einir 5,0­6,0 pH
pH undir 5 er súr jarðvegur
– pH 5,5 til 6,5 er hlutlaus
jarðvegur. – pH yfir 6,5
basískur jarðvegur. /VH
STEKKUR LÍF&STARFSprotafyrirtækið Atmonia með nýstárlegar hugmyndir fyrir landbúnaðinn:
Ný íslensk uppfinning við framleiðslu
á ammoníaki vekur athygli úti í heimi
– Getur leitt til aukinnar sjálfbærni í landbúnaði og dregið verulega úr koltvísýringslosun
Atmonia-hópurinn talið frá vinstri: Egill Skúlason, prófessor við Háskóla Íslands, Arnar Sveinbjörnsson tæknistjóri,
Helga Dögg Flosadóttir framkvæmdastjóri, Magnús Már Guðnason verkfræðingur og Guðbjörg Rist Jónsdóttir,
rekstrarstjóri.
Mynd frá verðlaunaafhendingu UNIDO í Róm. Þarna tekur Guðbjörg við
verðlaununum frá Claudiu Laricchia hjá Future Food Institute. Með á myndinni
eru Andrea Carapellese og Diana Battaggia sem starfa bæði hjá UNIDO.
Kjörsýrustig
trjáplantna