Bændablaðið - 27.06.2019, Blaðsíða 33

Bændablaðið | Fimmtudagur 27. júní 2019 33
Landssamtök sauðfjárbænda:
Gæðastýringin er til bóta en ekki hafin yfir gagnrýni
– segir Guðfinna Harpa Árnadóttir, formaður Landssambands sauðfjárbænda
Landnýtingarþáttur gæða­
stýringar í sauðfjárrækt var
harðlega gagnrýndur í riti
sem prófessor við Landbúnað­
arháskóla Íslands sendi frá sér
fyrir stuttu. Í gagnrýninni er
þess krafist að umhverfisáhrif
sauðfjárbeitar standist viðmið
um sjálfbærni og ástand landsins
sem er beitt.
Guðfinna Harpa Árnadóttir,
formaður Landssambands
sauðfjárbænda, segir að verkefni
eins og landnýtingarþáttur
gæðastýringar í sauðfjárrækt séu í
sífelldri mótun og aldrei hafin yfir
gagnrýni. „Verkefnið hefur tekið
miklum breytingum frá upphafi
enda er það lifandi og þarf að mótast
eftir því sem við öðlumst reynslu
og þekkingu.“
Margþætt gagnrýni
Guðfinna segir að hvað varði
gagnrýni frá Ólafi Arnalds hjá
Landbúnaðarháskólanum þá beinist
hún í ýmsar ólíkar áttir. „Í fyrsta lagi
er gagnrýni á það sem getur kallast
stjórnsýsla verkefnisins og lýtur að
söfnun og aðgengi að gögnum sem
er eitthvað sem stjórnvöld hafa með
að gera og svara fyrir. Við bændur
höfum til dæmis ekki aðgengi að
þeim gögnum sem nýtt voru við
gerð skýrslunnar.
Í öðru lagi er hörð gagnrýni á að
þeir aðilar sem að verkefninu koma
hafi ekki þekkingu, metnað og að
vinnubrögð séu ófagleg. Hér er
einkum verið að gagnrýna starfsfólk
Landgræðslunnar og MAST. Við
getum ekki á neinn hátt tekið undir
þessa gagnrýni. Samskipti bænda
við Landgræðsluna og þá einkum
héraðsfulltrúa eru mjög góð. Þar
starfar fólk af heilindum sem sýnir
mikinn metnað í sínum störfum.
Við eigum samt sem áður alltaf að
sækja fram og bæta við þekkingu
og auðvitað viðurkenna að hana
getur stundum skort. Það er ekkert
launungarmál að stofnun eins og
Landgræðslan er undirfjármögnuð
og allir að vinna eftir bestu getu
innan þess ramma sem skapast af
því fjármagni sem er ætlað í þessi
verkefni. Með auknu fjármagni
má sækja enn meira fram og efla
og breikka þann vísindagrunn sem
starfið byggir á sem og starfið sjálft.
Megingagnrýni skýrslunnar snýr
að framkvæmd landnýtingarþáttar
gæðastýringarinnar. Að mínu mati
má taka undir hluta af því sem fram
kemur og alla gagnrýni ber að nýta
til að gera gott verkefni betra en það
er líka þannig að vísindamenn hafa
ólíka sýn á þessi mál og í skýrslunni
er einhliða gagnrýni frá höfundi
hennar.“
Landgreiðslur
Þegar Guðfinna er spurð hvers
vegna sé verið að greiða bændum
fyrir að nýta land í slæmu ástandi og
hvort ekki væri eðlilegra að greiða
þeim sem eiga gott beitiland frekar
og færa framleiðsluna þannig frá
því landi sem ekki þolir beitina
segir hún fjölmörg dæmi um að
landgræðsla samhliða beit gangi
mjög vel.
Langstærsti hluti framleiðslunnar
fer fram á landi sem stenst viðmið
um sjálfbæra landnýtingu. Það land
sem ekki stenst viðmiðin er nýtt í
samræmi við landbótaáætlanir.
„Við höfum einnig dæmi um að
algjör friðun hafi verið forsenda
fyrir endurheimt landgæða. Þannig
er erfitt að fara inn í umræðuna
eins og málið sé einungis svart eða
hvítt. Ólíkar aðstæður kalla á ólíkar
lausnir. Það er rétt að hafa í huga
að sauðfjárbændur eru gífurlega
virkir í landgræðslu. Annars vegar
með þeim verkefnum sem eru
skilgreind í landnýtingaráætlunum
gæðastýringarinnar og hins vegar
með þátttöku í Bændur græða
landið, sem er verkefni á vegum
Landgræðslunnar. Öll vinna bænda
í því verkefni er kostuð af þeim
sjálfum og það sama á við um
vélakostnað. Þannig að bændur
eru víða að leggja mikið fé til
landgræðslu á hverju ári.“
Guðfinna segir að auðvitað sé
hægt að gera betur og vinna hraðar
þegar kemur að landbótum en að
til að svo geti orðið þurfi fjármagn.
„Við ætlum okkur líka að gera betur
og lítum ekki svo á að við séum
hafin yfir gagnrýni og við hlustum
á gagnrýnina með opnum hug og
nýtum hana til að gera gott verkefni
betra. Sauðfjárbændur hafa til
dæmis sýnt frumkvæðið hvað varðar
mat á kolefnisspor greinarinnar og
lagt í aðgerðir sem miða að því að
kolefnisjafna greinina. Þar munum
við að stórum hluta horfa til aðgerða
í landgræðslu en líka skógrækt og
endurheimt votlendis.“
Gæðastýringin
hefur skilað árangri
Markmið gæðastýringar í
sauðfjárrækt er að bæta búskapar­
hætti og segir Guðfinna að út frá
því sjónarmiði eigi allir sem það
vilja að geta fallið undir hana.
„Til að falla undir gæðastýringu
þarf að gera úttekt á aðstæðum býla
og þurfi þess með fá umsækjendur
ákveðinn frest til úrbóta eftir eðli
þeirra athugasemda sem gerðar eru.
Landbótaverkefni eru langtíma­
verkefni en verkefni sem snúa að
aðbúnaði gripa eru verkefni sem
hægt er að bætta á styttri tíma og
ef bændur sinna því halda þeir
áfram að teljast til þeirra aðila sem
uppfylla kröfur og viljugir til að
bæta búskaparhætti sína.
Eins og gæðastýringunni er
háttað lendir hluti beitarlands
undir viðmiðunarmörkum og þar
þarf því að gera landbótaáætlun
en þar sem land lendir ofan
viðmiðunarmarka þarf ekki að gera
landbótaáætlun. Mat á landnýtingu
byggir á ástandsmati sem lýst er
í riti sem Landgræðslan gaf út
árið 2019 og heitir Sauðfjárhagar.
Landbótaáætlanir eru til tíu ára í
senn og í tilvikum þar sem ekki
er búið að uppfylla viðmið um
ástand lands að þeim tíma loknum
eru settar fram enn ítarlegri
tillögur um landbætur og nýtingu
beitarlandsins.
Sauðfjárbændur telja að
með gæðastýringunni hafi
þeir tekið ákveðna forustu í
því að breyta nýtingu lands til
hins betra. Gæðastýringin og
landbótaáætlanirnar hafa til dæmis
gjörbreytt því hvernig margir
afréttir eru nýttir. Beitartími hefur
verið styttur verulega, upprekstri á
vorin hefur verið seinkað, göngum
á haustin flýtt og landgræðsla
stóraukin auk þess sem ekki má
gleyma að í einhverjum tilfellum er
friðun hluti af aðgerðum í tengslum
við landnýtingarþáttinn.
Þá erum við í sumum tilfellum
að tala um friðun með því að halda
því fé heima eða farga því sem hefur
fundist inn á ákveðnum svæðum, í
sumum tilfellum hafa svæði eða
hluti svæða verið girt af og í enn
öðrum tilfellum hefur land verið
bætt verulega á ákveðnum svæðum
til að hlífa öðrum. Þessar aðgerðir
hafa verið unnar í samstarfi við
Landgræðsluna og ég held að
bændur hafi víða séð verulegan
árangur af þeim. Sömuleiðis eru
þessar aðgerðir dregnar fram í
skýrslu Landbúnaðarháskólans sem
kostir við gæðastýringuna.
Á öðrum svæðum þarf
hugsanlega að bæta í þessar
aðgerðir og þar sem viðhorf bænda
til að auka landbætur eru almennt
jákvæðar ætti ekkert að vera því til
fyrirstöðu.
Hins vegar má heldur ekki
gleyma því að við erum að tala
um lífsviðurværi fólks og í flestum
tilfellum áratuga uppbyggingu
í búrekstri sem byggja á
upprekstrarréttindum sem fylgja
jörðunum og ekki alltaf auðvelt
eða aðgengilegt að breyta slíku.
Málið snýst sem sagt ekki bara um
skemmtireið í afréttinn.
Gæðastýringin sem slík hefur
heldur ekki heimildir til að banna
þessa nýtingu og hver og einn
bóndi velur hvort hann stendur
innan eða utan gæðastýringarinnar.
Sjálf hef ég fyrst og fremst
hugsað gæðastýringuna sem
stjórntæki inn á við til að bæta
búskaparhætti enda tekur hún til
fleiri þátta en landnýtingar, eins og
aðbúnaðar, utanumhalds aðfanga
til býla og skýrsluhalds. Ég held að
það sé þannig hjá flestum bændum
að þeir líti á gæðastýringuna sem
verkfæri inn á við á eigin búi og
fyrir greinina í heild.
Það er mitt mat að það hafi í
aðalatriðum tekist mjög vel til
með gæðastýringuna enda hefur
afurðasemin aukist mjög mikið á
þeim tíma sem hún hefur verið í
gildi,“ segir Guðfinna.
Land víða í framför
Guðfinna segir að það þurfi að bæta
gagnaöflun um landnýtingu og þar
hafa Landssamtök sauðfjárbænda
lengi ýtt á um breytingar.
„Grólindarverkefnið varð til vegna
þrýstings samtakanna og mun það
hjálpa okkur að greina þau svæði
þar sem mestra úrbóta er þörf.
Tilfinning bænda víða er að land
sé í mikilli framför, meðal annars
vegna breytinga á veðurfari og
einnig vegna minni beitarbúfjár
undanfarna áratugi. Þessi tilfinning
er studd af rannsóknum og má nefna
rannsókn Náttúrufræðistofnunar
sem gerð var upp úr 2010 með
greiningu á gervitunglamyndum og
sýndi aukningu á lífmassa gróðurs
víða um land.
Ég á erfitt með að taka
undir þá gagnrýni að ekkert
hafi verið hlustað á fagfólk.
Landgræðslan hefur komið að
þróun gæðastýringarinnar frá
upphafi auk þess sem starfsmenn
Landgræðslunnar hafa aðstoðað og
verið ráðgefandi í uppsetningu og
framkvæmd landbótaverkefna.
Hins vegar er ferli við innleiðingu
á nýjum viðmiðum og setningu
reglugerða sem þeim tengjast
alltaf málamiðlun, sérstaklega í
upphafi. Ég man til dæmis eftir áliti
lögfræðings sem taldi að kröfur
sem landgræðslustjóri segir of
rúmar enga lagastoð hafa. Þannig
að það má segja að það sé reynt að
ná ákveðnu jafnvægi.“
Sjálfbær landnýting
Guðfinna segir að eins og
réttilega komi fram í riti
Landbúnaðarháskólans sé hugtakið
„sjálfbær landnýting“ vel til þess
fallið að draga fram ólík sjónarmið,
meðal annars vegna þess að það
hafi ekki alþjóðlega skilgreinda
merkingu.
„Beitarlönd meirihluta íslenskra
sauðfjárbænda eru í þannig ástandi
að skilgreining um að ekki sé
gengið á gæði landsins á fyllilega
við. Þar sem ástand lands er
ekki í góðu ástandi þarf flóknari
skilgreiningar og flóknari aðgerðir
og þar vinna sauðfjárbændur að
úrbótum með landbótaáætlunum
sem oftar en ekki eru unnar með
hjálp fagfólks Landgræðslunnar og
ráðleggingum fylgt eftir.“ /VH
Guðfinna Harpa Árnadóttir, bóndi og formaður Landssamtaka sauðfjárbænda.
Mynd / HKr.
Sauðfjárbændur telja að með gæðastýringunni hafi þeir tekið ákveðna forustu í því að breyta nýtingu lands til hins betra. Gæðastýringin og landbótaáætlanirnar hafa til dæmis gjörbreytt
því hvernig margir afréttir eru nýttir. Beitartími hefur verið styttur
verulega, upprekstri á vorin hefur verið seinkað, göngum á haustin flýtt
og landgræðsla stóraukin, auk þess sem ekki má gleyma að í einhverjum
tilfellum er friðun hluti af aðgerðum í tengslum við landnýtingarþáttinn.
GRÆNT ALLA LEIÐ
Grólindarverkefnið varð til vegna þrýstings sam­takanna og mun það
hjálpa okkur að greina þau
svæði þar sem mestra úrbóta
er þörf. Tilfinning bænda víða
er að land sé í mikilli framför,
meðal annars vegna breytinga
á veðurfari og einnig vegna
minni beitarbúfjár undanfarna
áratugi.