Bændablaðið - 27.06.2019, Blaðsíða 50

Bændablaðið | Fimmtudagur 27. júní 201950
Um fjórðungur styrkja ríkisins
til sauðfjárbænda er háður því
að þeir geti sýnt fram á að um
sjálfbæra landnýtingu sé að ræða.
Ef svo er ekki verða þeir að leggja
fram marktæka landbótaáætlun
sér til halds. Þrátt fyrir að hátt í
20 prósent bænda standist ekki
þetta próf hefur enginn fram til
þessa verið felldur á því.
Nýleg skýrsla Ólafs Arnalds
prófessors um styrkveitingar
til sauðfjárræktar felur í sér
æði óskemmtilega lýsingu á
stjórnsýsluklúðri og misnotkun á
opinberu fé.
Svo virðist sem Landgræðslan
hafi verið þvinguð til að staðfesta
að landnotkun og landbótaáætlanir
væru í samræmi við gildandi
viðmið og reglur um sjálfbæra
landnýtingu svo greiða mætti út
styrki til bænda sem ekki standast
nein eðlileg viðmið. Skýrslan byggir
á haldgóðum upplýsingum með
ítarlegum rökstuðningi, svo það
er rík ástæða til að taka hana mjög
alvarlega.
Það sem kemur fram í skýrslunni
er harður dómur um stjórnsýslu á
þessu sviði, vægast sagt. Innan
við fimmtungur sauðfjárbænda
er ábyrgur fyrir eyðileggjandi
landnýtingu en niðurstaða
skýrslunnar er engu að síður svartur
blettur á sauðfjárrækt almennt.
Skýrsla Ólafs sýnir sem betur fer að
mikill meirihluti bænda uppfyllir öll
skilyrði fyrir sjálfbærri landnýtingu
og eiga þar með fullan rétt á þeim
styrkjum sem því fylgja.
Málið virðist svo alvarlegt
að eðlilegt væri að Alþingi fæli
Ríkisendurskoðun að fara í saumana
á framkvæmdinni. Ýmislegt bendir
til þess að milljarðar króna hafi farið
úr ríkissjóði til bænda sem hafa
ekki átt rétt á slíkum greiðslum.
Best færi að sjálfsögðu á því að
Bændasamtökin sjálf tækju þátt í
því að upplýsa þetta mál að fullu.
Eyðing gróðurs og jarðvegs
er enn ein helsta umhverfisplága
Íslands. Að opinberu fé sé veitt
til búskapar sem viðheldur þessu
vandamáli er reginhneyksli. Að
framkvæmd vottunar á landnýtingu
sé gerð með því að þvinga fagstofnun
ríkisins á þessu sviði til samþykktar
er misnotkun á valdi. Að greiða fé úr
ríkissjóði til þeirra sem ekki eiga rétt
á greiðslunum kann að vera refsivert.
Er ekki kominn tími til að stjórnsýsla
landsins vakni af dvalanum og taki
til hendinni?
Tryggvi Felixson
formaður Landverndar
LESENDABÁS
Eldsneyti framtíðarinnar
– íslenskar orkujurtir
Framleiðsla jarðefnaeldsneytis
mun innan nokkurra áratuga
dragast verulega saman.
Í þeirri staðreynd felst sú
áskorun að framleiða nýja
orkugjafa hér á landi sem
eru bæði endurnýjanlegir og
umhverfisvænir. Rannsóknir sýna
að bíódísill úr repjuolíu geti komið
í staðinn fyrir jarðefnaeldsneyti.
Repjuræktun og framleiðsla á
eldsneyti úr repjuolíu er sjálfbær
leið til að sjá fiskiskipaflotanum
fyrir eldsneyti sem ekki veldur
koltvísýringsútblæstri. Möguleikar
á því að framleiða eigið eldsneyti í
stað þess að flytja það inn til landsins
eiga að kalla á umfangsmikla
greiningu á þeim hagræna ávinningi
sem mun skapast fyrir þjóðarbúið,
bændur og framleiðendur og
ekki síst út frá umhverfislegum
markmiðum.
Aðgerðir og ívilnanir til að draga
úr notkun jarðefnaeldsneytis
Í samgönguáætlun íslenskra
stjórnvalda eru sett fram
markmið um að dregið verði úr
neikvæðum umhverfisáhrifum
samgangna. Stefnt verði að því
að losun gróðurhúsalofttegunda
vegna samgangna á Íslandi
verði undir 750 þúsund tonnum
árið 2020 sem er í samræmi
við aðgerðaráætlun íslenskra
stjórnvalda í loftslagsmálum. Til
að ná þessum markmiðum er lögð
áhersla á að auknar verði rannsóknir
á umhverfisvænum orkugjöfum
til að þróa og framleiða vistvænt
eldsneyti. Einnig að markvissar
aðgerðir og ívilnanir miði að
minni notkun jarðefnaeldsneytis
og að samgöngutæki nýti orku sem
framleidd er með endurnýjanlegum
orkugjöfum. Sérstök áhersla er
lögð á að auka notkun lífeldsneytis
á fiskiskipaflotann. Þessi stefna
íslenskra stjórnvalda er í takt við
það sem er að gerast í kringum
okkur. Evrópusambandið hefur sett
reglur um framleiðslu og notkun
umhverfisvænna orkugjafa og hjá
Alþjóðasiglingamálastofnuninni
(IMO) hafa verið lagðar
fram hugmyndir um aukna
notkun á umhverfisvænum
orkugjöfum í skipum sem þáttur
í aðgerðum til að draga úr losun
gróðurhúsalofttegunda.
Ræktun á repju er kolefnisjöfnun
Bíódísill úr repjuolíu er lífræn
dísilolía og endurnýjanlegur
orkugjafi og telst einn
umhverfishlutlausasti orkugjafinn
sem getur komið í stað jarðdísilolíu
á bíla, skip og flugvélar. Við
brennslu á bíódísil, sem framleiddur
hefur verið úr repjuolíu, er talið að
um rúmlega 70% minni mengun
sé að ræða en þegar jarðdísill er
notaður. Repjuræktun felur í sér
tvöfalda kolefnisjöfnun með tilliti
til útblásturs á koltvísýringi þar
sem ræktunin tekur til sín tvöfalt
meira af koltvísýringi en brennsla
olíunnar gefur frá sér við útblástur.
Einn repjuhektari fullnægir vel
meðalþörf fólksbíls á einu ári, þ.e.
rúmlega 1000 lítrar af 100% lífdísil.
Bíódísil má nota í olíubrennurum og
á allar dísilvélar farartækja og varla
þarf að breyta vélunum ef skipta
skal yfir á bíódísil. Bíódísill virkar
eins og dísilolía nema hvað hann er
óeitraður, veldur lágmarks mengun
og hefur einnig meiri hreinsunar- og
smureiginleika.
Ræktunarland er til staðar
Með ofangreint í huga fellur
repjuræktun sem orkuöflun
sérstaklega vel að hugtakinu
umhverfisleg sjálfbærni sem innlend
og endurnýjanleg orka því ræktunina
má endurtaka án þess að ganga á
auðlindaforða náttúrunnar. Að auki
sparar íslensk framleiðsla á bíódísil
og repjuolíu innflutningi á þessum
afurðum. Vinnsla þeirra hérlendis
skapar atvinnu og eykur þar með
þjóðartekjur sem og orkuöryggi
þjóðarinnar. Ísland hefur þá sérstöðu
að ekki þarf að taka undir ræktunina
land sem almennt er í ræktun fyrir
matjurtir. Nauðsynlegt er því að nýta
það landsvæði sem almennt er ekki
í ræktun hjá bændum til að rækta
orkujurtir eins og repju. Samkvæmt
upplýsingum frá Ráðgjafarmiðstöð
landbúnaðarins er gott ræktunarland
hér á Íslandi um 600.000 hektarar
eða einungis 6% af flatarmáli
landsins. Þar af eru þegar í ræktun
um 120.000 hektarar og tiltækt
ræktunarland er því um 480.000
hektarar. Með sérstöku átaki mætti
framleiða alla þá olíu sem íslenski
skipaflotinn notar á nú ónýttu landi.

Minnkum innflutning
– aukum orkuöryggi
Íslenski fiskiskipaflotinn notar að
meðaltali um 160 þúsund tonn af
skipagasolíu á ári. Þegar Þegar
svartolía og skipaolía, sem keypt
hefur verið erlendis, er meðtalin
fer notkunin í um 200 þúsund tonn.
Gert er ráð fyrir að á næstu 10 árum
muni olíunotkun íslenskra fiskiskipa
verða svipuð og í dag eða árlega í
kringum 160 til 200 þúsund tonn
af jarðolíu.
Tæknilega væri unnt að minnka
losun margra gróðurhúsalofttegunda
um allt að 70% á tiltölulega
auðveldan hátt með því að breyta
eldsneytisnotkun skipa þannig
að þau noti jurtaolíu, bíódísil
eða annað lífrænt eldsneyti í stað
jarðefnaeldsneytis. Útgerðirnar
gætu ræktað repju og breytt henni í
bíódísil fyrir skip sín.
Næstu skref
Undirbúa þarf sem fyrst og með
kostgæfni notkun bíódísils á
aðalvélar íslenskra skipa með
hagkvæmni og umhverfislegan
ávinning að leiðarljósi. Byrja mætti
í minni skipum og síðan auka sviðið
jafnt og þétt. Einnig mætti byrja á
lágu íblöndunarhlutfalli bíódísils
í jarðdísil eins og til dæmis 5%
og hækka síðan hlutfallið jafnt og
þétt með aukinni repjuræktun og
framleiðslu á bíódísil.
Undirrituð hefur lagt
fram skriflega fyrirspurn til
samgönguráðherra varðandi ræktun
og nýtingu íslenskra orkujurta
fyrir fiskiskipaflotann. Það verður
áhugavert að sjá hver næstu skref
verða í þeim efnum, þar sem
stórkostleg tækifæri felast í aukinni
nýtingu íslenskra orkujurta, ekki
síst fyrir umhverfið og orkuöryggi
þjóðarinnar.
Silja Dögg Gunnarsdóttir,
þingmaður
Framsóknarflokksins
Silja Dögg Gunnarsdóttir.
Sauðfjárrækt, gæðavottun
og grænþvottur
Byggðaþróun sveitarfélaga
– framtíðarsýn
Í stefnumótandi byggðaáætlun
2018 til 2024 er lagt upp með
að Ísland verði í fararbroddi
með nútímainnviði, framsækna
þjónustu og verðmætasköpun. Að
lífsgæði verði jöfn, sveitarfélög
öflug og geti annast staðbundin
verkefni. Að þau geti veitt íbúum
hagkvæma og góða þjónustu
með markmið sjálfbærrar
þróunar að leiðarljósi. Hérna
skiptir byggðaþróun og
atvinnuuppbygging á landinu
miklu máli.
Í Grænbók, stefnu um málefni
sveitarfélaga, sem nýlega var
í samráðsgátt stjórnvalda, er
tafla frá Byggðastofnun, spá
um þróun mannfjölda á Íslandi
2017–2030 byggð á miðspá
Hagstofu Íslands. Samkvæmt
þeirri spá er ekki gert ráð fyrir
viðsnúningi á mannfjöldaþróun
síðustu áratuga sem þýðir að
áfram verður aukningin mest
á stór-Reykjavíkursvæðinu og
áhrifasvæði þess, þ.e. á Suður-
nesjum og Suðurlandi. Þá er
spáð fólksfækkun á Vestfjörðum,
Norðurlandi vestra og Austurlandi
á þessu tímabili. Sá þáttur sem
spilar hvað fyrst inn í hjá fólki sem
íhugar búferlaflutninga af þessum
svæðum til suðvesturhornsins er
einhæft atvinnulíf á núverandi
búsetusvæði.
Þessari þróun verður að
snúa við því sveitarfélög eiga
að vera sjálfbær og óháð því að
jöfnunarsjóður haldi þeim á floti
vegna fólksfækkunar. Það verður
ekki gert nema með skipulögðu
inngripi af hálfu ríkisvaldsins.
Þarna er aðgerðin „störf án
staðsetningar“ ekki nóg. Þó
ráðið sé í starf án staðsetningar
og sá ráðni staðsettur fjarri
höfuðborginni er tilhneigingin
sú að einstaklingurinn endar á að
flytja á stór-Reykjavíkursvæðið
innan fárra ára þar sem
höfuðstöðvar starfseminnar eru.
Alþingi Íslendinga þarf að taka
upplýsta ákvörðun um að flytja
ríkisstofnanir og dreifa þeim um
landsbyggðirnar með markvissum
hætti. Þannig eru sveitarfélög
styrkt, undið ofan af neikvæðri
búsetuþróun og slagkraftur
heimamanna aukinn.
Með því að flytja ríkisstofnanir í
heilu lagi en ekki einstök störf eða
deildir er byggt undir viðkomandi
sveitarfélög með verðmætari
störfum og breiðari þekkingu
inn á svæðin. Þannig styrkist
tekjugrunnur sveitarfélaga og ungt
fólk sem hefur lokið námi á greiðari
aðgang aftur til heimahaganna ef
menntastörf eru í boði. Það er eitt
af því sem vantar, hvati fyrir ungt
fólk á barneignaaldri til að flytjast
út um landsbyggðirnar.
Í Grænbók, kafla 6.2. á bls.
35, er fjallað um mögulegar
leiðir sem gætu verið líklegar til
árangurs. Eru pólitískt fýsilegar,
tæknilega álitlegar, leiða til
jákvæðra efnahagslegra áhrifa og
langtímaáhrifa. Þar er m.a. bent á
þá leið að fela tilteknum aðilum
rekstur tiltekinna verkefna eða
breyta stofnanakerfinu til að ná
betur þeim árangri sem stefnt er
að. Ofangreind leið, flutningur
ríkisstofnana út um landið, fellur
vel að þessu markmiði og ætti
að geta orðið mjög vænleg til
árangurs til framtíðar litið. Slík
byggðaaðgerð myndi hafa jákvæð
áhrif á þróun byggðar og búsetu um
allt land og myndi þannig styrkja
sveitarstjórnarstigið.

Katrín Sigurjónsdóttir,
Sveitarstjóri í Dalvíkurbyggð
og stjórnarformaður
Atvinnuþróunarfélags
Eyjafjarðar.
Katrín Sigurjónsdóttir.
Bænda
11. júlí
1 2 3 4 5 6
Meðallestur prentmiðla á landsbyggðinni
þróun lestrar síðastliðin fimm ár samkvæmt könnunum Gallup
20
14
4
3,
3%
20
15
4
5,
0%
20
16
4
3,
8%
20
17
4
3,
1%
20
14
3
3,
9%
20
15
3
1,
0%
20
16
28
,6
%
20
17
27
,3
%
20
14
2
7,
8%
20
15
2
6,
0%
20
16
2
5,
3%
20
17
2
2,
0%
20
14
1
1,
3%
20
15
7
,0
%
20
16
1
0,
8%
20
17
1
1,
2%
20
14
5
,7
%
20
15
1
0,
0%
20
16
7
,3
%
20
17
8
,0
%
20
18
9
,1
%
20
18
2
4,
6%
20
18
2
2,
1%
Bændablaðið Fréttablaðið Morgunblaðið Stundin DV Viðskiptablaðið
20
18
4
5,
6%
20
18
1
0,
8%
20
18
5
,1
%
Bæ
nd
ab
la
ði
ð
/ H
Kr
.