Bændablaðið - 10.10.2019, Side 16

Bændablaðið | Fimmtudagur 10. október 201916
Ekki er ráð nema í tíma sé tekið
og þau sem ætla að rækta sjálf
híasintu, eða riddaralilju, þurfa
að hafa hraðann á.
Vinsældir goðalilja eru sífellt
að aukast, ekki síst sem jólablóm,
enda þykir mörgum ilmurinn af
þeim góður og þær eru fallegar í
skreytingar. Ekki skemmir heldur
fyrr að að þær fást í fjölda lita,
bláar, rauðar, gular, bleikar og
hvítar, allt eftir smekk.
Auðveldast er að rækta hýa­
sin tur í grunnum glervasa sé
ætlunin að hafa þær í blóma yfir
jólin. Vasarnir eru belgmiklir að
neðan en þrengjast rétt ofan við
miðju og opnast svo aftur.
Fylla skal vasann með volgu
vatni upp að þrengingunni, eða
þannig að vatnsborðið leiki við
neðri hluta lauksins án þess að
snerta hann. Einungis ræturnar
eiga að ná niður í vatnið.
Séu laukarnir hafðir í skreyt­
ingu er gott að láta þær standa í
rökum mosa. Best er að forrækta
goðaliljur í byrjun október eigi
laukarnir að blómstra fyrir jól.
Eftir að laukurinn er kominn
í vasa eða skreytingu skal koma
honum fyrir á björtum stað við
stofuhita og gæta þess að ræturnar
séu alltaf rakar.
Samkvæmt grískum goð­
sögum létt ungur og fallegur
drengur lífið, Hyasintos, þegar
hann varð fyrir kringlu guðsins
Apollon þegar þeir léku saman
kringlukast. Upp af blóði piltsins
uxu þessar liljur sem síðan eru
við hann kenndar og oft kallaðar
hýasintur. Upprunni hýasinta eða
goðalilja er á Balkanskaga.
Riddarastjarna eða amaryllis
er glæsilega laukplanta og sómir
sér vel um jólin þegar sterklegur
og kjötmikill stöngullinn skartar
stórum rauðum, hvítum, bleikum
eða tvílitum blómum.
Gott er að vökva plöntuna
reglu lega og gefa áburð hálfs­
mánaðar lega á meðan hún er
í blóma. Klippa skal blóm­
stöngulinn af eftir blómgun
og draga úr vökvun og hvíla
plöntuna í þrjá mánuði á svölum
stað eftir blómgun
Plantan er upprunnin í Suður­
Ameríku en hefur dreifst þaðan
sem pottaplanta á átjándu öld
vegna þess hversu harðger og
auðveld hún er í ræktun, auk þess
að vera blómviljug.
Áður en laukurinn er settur í
mold er gott að láta neðri hluta
hans standa í volgu vatni í nokkra
klukkutíma þar sem slíkt hraðar
rótarmyndun. Amaryllis­laukar
þrífast best í næringarríkum og
vel framræstum moldarjarðvegi
við 15 til 20°C.
Riddarastjörnu er einnig hægt
að rækta í glervasa til jólanna.
Amaryllis er fjölær laukplanta
og getur blómstrað tvisvar á ári
sé hlúð vel að henni.
Setjið hvern lauk í 15 sentí­
metra pott og látið um helming
lauksins standa upp úr. Fyllið
vel með pottamold milli rótanna
án þess að þjappa henni of fast.
Vökvið lítillega og varlega
í fyrstu en aukið vökvunina
eftir að fara að koma blöð og
blómstöngull úr lauknum. Látið
pottinn standa á björtum stað og
gjarnan yfir miðstöðvarofni.
Riddarastjörnur blómstra yfirleitt
við stofu hita á fjórum til átta
vikum eftir gróðursetningu.
Í tilefni nýlokinna rétta er svo
vert að vitna í Ljóðaljóðin: „Hár
þitt er sem geitahjörð sem rennur
niður Gíleaðfjall, tennur þínar ær
í hóp, nýrúnar og baðaðar, allar
tvílembdar og engin lamblaus.“
/VH
STEKKUR
Fiskmarkaðurinn í Tókíó er stærsti
fiskmarkaður heims. Fyrsta uppboð
ársins vekur jafnan heimsathygli
því mikil samkeppni er um að
kaupa fyrsta túnfiskinn, jafnvel
þótt greiða þurfi hundruð milljóna
króna fyrir hann.
Japanir eru sem kunnugt er mikil
fiskveiðiþjóð og Japanir sporðrenna
einnig meira af fiski en flestar
aðrar þjóðir. Fiskmarkaðurinn í
Tókíó gegnir þarna veigamiklu
hlutverki því frá honum streyma
daglega 1.700 tonn af sjávarfangi til
veitingahúsa og smásala og annarra
kaupenda. Markaðurinn hefur líka
það mikilvæga hlutverk að sjá
veitingahúsum og fisksölum fyrir
túnfiski í hina vinsælu sushirétti.
Formlegt nafn fiskmarkaðarins
er Tokyo Metropolitan Central
Wholesale Market en hann er jafnan
kenndur við svæðið sem hann er á.
Fiskmarkaðurinn er sögufrægur
og rekja má tilvist hans allt aftur til
ársins 1657. Markaðurinn fékk nafnið
Tsukiji árið 1884 og undir því nafni
jókst hróður hans á síðustu öld. Hann
eyðilagðist reyndar í jarð skjálftunum
miklu í Japan árið 1923. En þá hrundi
og brann höfuðborgin Tókíó og 143
þúsundir manna fórust. Markaðurinn
var endurreistur á svipuðum slóðum
árið 1935. Þar var hann starfræktur
í 83 ár uns hann var fluttur á nýtt
svæði í Toyosu, rúma 2 kílómetra frá
Tsukiji, og hóf þar starfsemi í október
á síðasta ári.
Veltir tæpum 500
milljörðum íslenskum
Nýi Toyosu­markaðurinn erfir
líflegustu fiskviðskipti heims.
Tölur um viðskipti á markaðnum
fyrsta starfsárið liggja ekki fyrir
en salan á Tsukiji nam um 700
þúsund tonnum á ári að verðmæti
um 4 milljarðar dollara, um 495
milljarðar íslenskra króna. Að
auki eru grænmeti og ávextir seld
á markaðnum. Sala á fiski á degi
hverjum var í kringum 1.700 tonn,
sem fyrr getur að verðmæti 14
milljónir dollara, um 1,7 milljarðar
íslenskir. Alls seldist meira en
2.800 tonn af fiski, grænmeti
og ávöxtum á dag að verðmæti
17,8 milljónir dollarar, um 2,2
milljarðar íslenskir.
Á markaðinum er verslað með
hátt í 500 mismunandi tegundir af
sjávarfangi, sem koma víða að úr
heiminum, og hátt í 300 tegundir af
grænmeti eða ávöxtum. Þar kennir
ýmissa grasa, allt frá ódýru þangi/
þörungum til dýrasta kavíars og frá
smæstu sardínum upp í 300 kílóa
túnfisk.
Þess má geta til samanburðar að
á Íslandi var árið 2018 landað um
93 þúsund tonnum af fiski á alla
fiskmarkaði innanlands samkvæmt
tölum Hagstofunnar, að verðmæti
um 19,5 milljarða króna.
Vinsæll áfangastaður
ferðamanna
Á Toyosu­markaðnum eru þrjár
meginbyggingar, tvær fyrir sölu á
fiski og ein fyrir sölu á grænmeti
og ávöxtum. Annað fisksöluhúsið
hýsir uppboð á fiski en hitt er fyrir
viðskipti skráðra aðila með fisk
og annað sjávarfang sín á milli.
Auk þess er fjöldi veitingastaða og
verslana á Toyosu­markaðnum sem
njóta hylli ferðamanna.
Tsukiji­markaðinn var einn
vinsælasti viðkomustaður ferða­
manna í Tókíó. Fjöldi gesta skipti
tugum þúsunda á degi hverjum. Þar
gátu þeir gengið um milli sölubása,
fylgst með uppboðum og drukkið í
sig stemninguna á markaðnum.
Á Toyosu­markaðnum er einnig
lögð áhersla á að laða ferðamenn
að en nú geta þeir aðeins fylgst
með uppboðum og starfseminni á
lokuðum útsýnispöllum á annarri
hæð. Þykir það ekki vera jafnmikil
upplifun og var á gamla staðnum.
Svæði losnar fyrir Ólympíuleikana
Þótt Tsukiji­markaðurinn hafi
notið mikillar velgengni var strax
á sjöunda áratug síðustu aldar farið
að ræða um að færa hann. Það var
þó ekki fyrr en í byrjun þessarar
aldar sem ákveðið var að flytja
markaðinn til Toyosu þótt fram­
kvæmdir hæfust ekki strax. Ein
af ástæðunum fyrir flutningnum
var sú að menn litu hýru auga til
Tsukiji, sem er miðsvæðis og þar eru
verðmætar byggingalóðir. Fyrst um
sinn kemur svæðið að notum þegar
Ólympíuleikarnir verða haldnir í
Tókíó árið 2020.
Mjög umdeilt var að flytja
markaðinn og margir mótmæltu
hástöfum. Þá fór kostnaður við
byggingu nýja markaðarins úr
böndunum, meðal annars vegna
þess að jarðvegur á Toyosu var
mengaður. Ófáir milljarðar fóru
þar í súginn en það er önnur saga.
Hundruð milljarða fjárfesting
Kostnaður við nýja Toyosu­markað­
inn var um 5,1 milljarður dollara, um
635 milljarðar íslenskra króna. Hann
þekur 407 fermetra og er 1,7 sinnum
stærri en Tsukiji að flatarmáli.
Aðbúnaður er miklu betri eins og
gefur að skilja, lokað húsnæði fyrir
allan fisk, ólíkt því sem var á Tukiji
þar sem opin svæði voru áberandi.
Aðstaða fyrir vinnslu og pökkun
hefur verið bætt til að mæta kröfu
smásala og veitingastaða um unnar
afurðir. Markaðurinn hefur fengið
gæðavottun og forráðamenn hans
gera sér vonir um að vottunin muni
með tíð og tíma auka söluna um 40%.
Fréttaefni fjölmiðla
Fiskmarkaðurinn í Tókíó hefur
jafnan verið vinsælt umfjöllunarefni
fjölmiðla. Þeir fylgdust vel með
flutningi markaðarins og fréttir
birtust af síðasta uppboðinu á Tsukiji
markaðnum og fyrsta uppboðinu
á Toyosu­markaðnum. Dýrasti
fiskurinn á báðum uppboðunum
var bláuggatúnfiskur sem seldist á
tæpa 38 þúsund dollara stykkið á
hvorum stað, sem samsvarar rúmum
4,7 milljónum í íslenskum krónum.
Fiskurinn sem sleginn var á Tsukiji­
markaðnum var 162 kíló að þyngd
þannig að kílóverðið var litlar 29
þúsund krónur.
Annars er algengt að túnfiskur
seljist á um 88 dollara kílóið, um
11 þúsund íslenskar, en verðið
tvöfaldast eða meir í árslok fyrir
besta fiskinn.
Einn túnfiskur á 385 milljónir
Fyrsta uppboð ársins vekur jafnan
mikla athygli því þá er hart barist
um fyrsta bláuggatúnfiskinn
sem seldur er. Það er keppikefli
veitingahúsaeigenda að ná í fyrsta
túnfiskinn, sama hvað hann kostar.
Kaupandinn hlýtur heimsathygli
fyrir vikið og getur stært sig af því að
gera allt til að þjóna viðskiptavinum
sínum sem best.
Fyrsta uppboð ársins 2019 á
Toyosu­markaðinum var sögulegt.
Fyrsti bláuggatúnfiskurinn var
sleginn á 3,1 milljón dollara,
sem jafngildir um 385 milljónum
íslenskum á gengi dollarans í dag.
Aldrei fyrr hefur túnfiskur verið
seldur jafnháu verði. Fiskurinn vó
278 kíló þannig að kílóverðið var
tæpar 1,4 milljónir íslenskar. Sá
sem hreppti hnossið var Kiyoshi
Kimura, sem rekur hina þekktu Sushi
Zanmai veitingahúsakeðjuna. Hann
hefur nokkrum sinnum áður unnið
keppnina um fyrsta túnfisk ársins.
Haft var eftir honum í fjölmiðlum að
eftir á að hyggja hefði hann líklega
greitt of hátt verð!
Matargestir Sushi Zanmai sem
gæddu sér á þessum dýra túnfiski
hafa væntanlega ekki þurft að borga
brúsann. Hefði túnfiskurinn verið
seldur á kostnaðarverði hefði hver
sushibiti kostað í kringum 60 þúsund
krónur.
NYTJAR HAFSINS
Stærsti fiskmarkaður heims
Kjartan Stefánsson
kjartanst@simnet.is
Yfirlitsmynd yfir svæðið þar sem Toyosu-markað
urinn er. Mynd / Tokyo Centr
al Wholesale Market
Túnfiskur boðinn upp á Toyosu-markaðnum.
Tveir laukar
fyrir jólin