Spássían - 2012, Side 24

24
RÓMANTÍSK KARLAVINÁTTA
Kossar, faðmlög og önnur líkamleg
atlot milli karla hafa ekki alltaf
verið tengd við samkynhneigð eða
kynvillu og í raun er mjög stutt
síðan slíkt þótti eðlilegt. Bandaríski
sagnfræðingurinn Anthony Rotundo
hefur fjallað um rómantíska vináttu
karla í Bandaríkjunum á 19. öld og
segir að náin – og oft líkamleg –
vináttusambönd ungra karla hafi
meðal annars þjónað því hlutverki
að móta sjálfsmynd þeirra og búa þá
undir fullorðinsárin. Þessi rómantíska
vinátta átti aftur á móti að vera
tímabundin og ljúka þegar mennirnir
giftust.9 Náin og rómantísk vinátta
kvenna sem bjuggu jafnvel saman
var einnig lengi vel látin óátalin, líkt
og meðal annars má lesa um í bók
fræðikonunnar Lillian Faderman,
Surpassing the Love of Men (1985).
Rotundo segir ýmsa þætti hafa
valdið því að náin vináttusambönd
karla voru svo algeng á 19. öld en
einnig hafi margs konar menningar-
og samfélagslegar breytingar orðið
undir lok aldarinnar og valdið því að
ungir menn sneru sér í auknum mæli
til ungra kvenna með tilfinningar sínar
og innileika. Eitt af því sem þar skipti
máli, segir Rotundo, var orðræðan um
samkynhneigð sem hluta af sjálfsmynd
og persónuleika sem varð til á síðari
hluta 19. aldar. Áður voru hugmyndir
um kynvillu fyrst og fremst bundnar
við verknaðinn, það er kynmök, en
ekki tilveru einstaklingsins í stærra
samhengi. Eftir þetta segir Rotundo
að rómantísk vináttusambönd karla
hafi átt í vök að verjast:
Eftir þessar breytingar á
hugsunarhætti var samkynhneigð
ekki lengur sett í samband við
verknað heldur persónuleika
og félagslega sjálfsmynd.
Verknaðurinn, einstaklingurinn
og sjálfsmyndin var fordæmd og
flestir karlmenn reyndu að forðast
þetta allt. Hugmyndin um að
kyssa annan karlmann eða deila
rúmi með honum varð ógnvænleg
og hið rómantíska tungumál
karlavináttunnar dó út. 10
Rotundo tekur fram að náin vinátta
karla hafi að sjálfsögðu ekki horfið
með 19. öldinni, heldur sú tegund
sambanda karla sem hann fjallar um
undir heitinu „rómantísk vinátta“, það
er vinátta sem tjáð er með ástúðlegum
orðum og loforðum um tryggð,
gefur undir fótinn möguleikanum
um líkamlega nánd og veitir öryggi á
uppvaxtarárunum.11 Sömuleiðis segir
Lillian Faderman að um og upp úr
fyrri heimsstyrjöld hafi konur hætt að
geta tjáð opinberlega ást sína á öðrum
konum.12
Hið nána samband Sölva og
Sigurðar er nokkuð dæmigert 19.
aldar rómantískt vináttusamband,
þótt sagan eigi að gerast á 18. öld en
sé skrifuð á 20. öld. Orðræðan um
samkynhneigð er hvergi nærri og
ekkert óeðlilegt virðist vera við kossa
og atlot karlanna tveggja, hvorki
innan söguheims skáldsögunnar né í
raunheiminum á útgáfutímanum, því
sögunni var eins og áður segir mjög
vel tekið og aldrei leiddar að því líkur
að um nokkuð ósiðlegt væri að ræða.
Báðir giftast þeir konum og hefja
gagnkynhneigt fjölskyldulíf og þótt
það komi ekki fram má telja líklegt
að þeir segi skilið við hið rómantíska
samband. Það breytir þó ekki þeirri
staðreynd að áhugi þeirra á konum
er hverfandi og hómóerótíkin er
vissulega til staðar í sögunni.
HÓMÓERÓTÍK
Samskipti Kjartans og Ísvaldar sem
vitnað var til fremst í greininni eru úr
sögu sem Sölvi semur og segir gestum
í jólaboði þegar hann er unglingur.
Sagan fjallar um smaladrenginn
Kjartan sem villist í stórhríð og er
bjargað af ungum, karlmannlegum
manni sem fer með hann í stóra höll.
Ungi maðurinn reynist vera álfaprins
og heita Ísvaldur og þeir Kjartan verða
perluvinir. Álfadrottningin, móðir
Ísvaldar, fagnar komu Kjartans og
segist hafa seitt hann til sín því hún
vilji fræðast um það sem álfafólkið
vantar, nefnilega gleðina sem fylgir
kristinni trú og því að hafa sál. Hún vill
að Ísvaldur öðlist þessa kristilegu gleði
og biður Kjartan að uppfræða hann,
sem hann og gerir. Hin dramatíska
kveðjustund á sér stað þegar Kjartan
vill fara aftur til mannabyggða.
Koss hans reynist gæða Ísvald sál
og „mannsbjarma“ og þeir vinirnir
fara saman til mannabyggða þar sem
þeir búa saman í „afhýsi“ á meðan

Sr . Friðrik og drengurinn (1952) eftir Sigurjón Ólafsson