Spássían - 2012, Side 28

28
Á sextándu öld óx kryppa á alræmdan steindauðan
konung. Þá var Túdor-ættin komin til valda í Englandi,
Rósastríðunum var lokið og síðasta konungi Jórvíkur-
ættarinnar hafði verið úthýst. Hann var sakaður um að
hafa myrt bróðursyni sína en það var engan veginn nóg.
Smám saman varð hann líka kroppinbakur en engar
samtímaheimildir benda þó til þess að hann hafi verið það
í lifanda lífi . Kryppan óx á kónginn eftir andlát hans.
Hinn raunverulegi Ríkarður þriðji var líklega sekur um
glæp og annan en saklaus af kryppunni og gæti þess
vegna tekið sér í munn fl eygt tilsvar persónunnar Ígors
í kvikmyndinni Frankenstein ungi; sá er með kryppu en
þegar honum er boðin lækning við kryppunni (sem raunar
fl yst til á baki hans milli atriða) svarar hann: Hvaða
kryppu? (mín kynslóð hefur hlegið mikið að þessu tilsvari).
Mér skilst líka (þó ég selji það ekki mjög dýrt því ég
fann það á netinu) að kryppu hafi verið bætt við sumar
myndir af konunginum og að sjá megi muninn á kryppunni
og upprunalegu myndinni með nýjustu tækni í forvörslu.
Hvað sem því líður mun kryppan vera tilbúningur. Og það
sem mikilvægara er, frá sjónarhorni fötlunarfræðinnar:
Hún er hluti af ófrægingarherferð gegn kónginum.
Þegar Shakespeare setur saman leikrit sitt um Ríkarð
þriðja (líklega árin 1592–93) birtist okkur eitt frægasta
fatlaða illmenni (hér mætti með nokkrum rétti nota orðið
„fatlafól“) sögunnar og fl ytur þessa ræðu:
En ég, sem var ekki’ ætlaður til ásta,
né til að hampa hylli spegilsins,
ég, klúr í sniðum, sneyddur þokkans valdi
sem reisir kamb við káta lipurtá,
ég, fi rrtur þessum fagra gjörvileik,
svikinn um vöxt af fl áttskap forlaganna
og sendur fyrir tímann, vesöl vansmíð
hálfköruð inní heimsins andardrátt,
í þokkabót svo bæklaður og haltur
að rakkar gelta að sjá mig hökta hjá,
nei, ég hef enga sælli dægradvöl
á þessum mildu friðarpípu-tímum
en laumast til að líta á skuggann minn
ef sólin skín, og sjá minn óskapnað.1
Það má velta fyrir sér hvort Ríkarður í leikritinu verði
illmenni vegna þess að hann er fatlaður. Svo afskræmdur
maður getur ekki orðið elskhugi og þarf að gerast þrjótur.
En ef það er fötlunin sem gerir hann að illmenni, þá má
það heita kaldhæðnislegt því að illmennskan virðist áður
hafa gert hann fatlaðan; þar sem talið er að kryppan
hafi verið hluti af áróðursstríði gegn Ríkarði á sextándu
öld.
Sú áróðursherferð er í nánum tengslum við aldagamlar
hefðir og hugmyndir um konungsvald. Þegar konungar
voru settir af voru þeir iðulega blindaðir eða vanaðir. Í
Miklagarði voru þess jafnvel dæmi að skorin væru nef af
konungum til að hindra að þeir kæmust aftur á valdastól.
HIÐ FATLAÐA ILLMENNI AFÞREYINGAR-
MENNINGARINNAR ER EKKI AÐEINS
ILLMENNI. ÞAÐ ER Í RAUN SKRÍMSLI.
EN HVERS VEGNA ERU SVO MARGAR
VINSÆLAR BÆKUR OG KVIKMYNDIR
FULLAR AF ILLMENNUM SEM VIÐ
SKILGREINUM SEM DÝRSLEG, AFSKRÆMD,
FÖTLUÐ OG ÖÐRUVÍSI, ÞRÁTT FYRIR AÐ
VIÐ ÞYKJUMST VERA FORDÓMALAUS
GAGNVART FÖTLUÐUM?
hver er
hræddur við
handalausa
manninn?
EFTIR ÁRMANN JAKOBSSON