Spássían - 2012, Qupperneq 32

32
Síðasta haust skrifaði ég fésbókarstöðu og taldi upp
þrjár auglýstar leiksýningar sem ég ætlaði aldeilis
ekki að missa af. Skemmst er frá því að segja að
ég sá enga þeirra. Ein fór aldrei upp, önnur var
gestasýning sem aðeins var sýnd einu sinni og ég
upptekinn og sú þriðja … ja, engin afsökun. Kannski
væri viturlegt af mér að stilla svona yfi rlýsingum
í hóf á opinberum vettvangi. Engu að síður er
ómögulegt annað en að rýna í leikárið, leita eftir
línum og þemum, reyna að sjá þróun. Finna sér
eitthvað til að hlakka til og annað til að hneykslast
á. Forma spurningar. Og svo fer maður í leikhús og
þá þarf hver sýning auðvitað bara að standa fyrir
sínu, hvort sem hún er „dæmigerð fyrir þá stefnu
sem leikhúsið hefur tekið“ eða „óvænt og öðruvísi
en allt hitt sem boðið er upp á í ár“.
Hér eru mínar vangaveltur eftir að hafa skoðað
útgefna bæklinga og vefsíður stóru húsanna og
kallað eftir upplýsingum frá minni stöðum. Skiptum
þessu í níu atriði til hægðarauka.
ÍSLENSKA ÁRIÐ
Ég geri ráð fyrir að orðin „noh, íslenskt leikár“ hafi
fl ogið um fl eiri huga en minn núna síðla sumars við að
fl etta bæklingum leikhúsanna um komandi vetur. Hlutfall
íslenskra verka virkar ansi hátt, nógu hátt til að óhætt sé
að slá þessu fram án þess að leggjast í tölfræðigreiningu.
Og eins og ég kem að síðar þá þýðir „íslenskt“ einatt
„nýtt íslenskt“ í atvinnuleikhúsinu okkar.
Fjölmörg höfundanöfn blasa við - og það vekur sérstaka
athygli mína að tveir úr þeirri fámennu sveit íslenskra
rithöfunda sem hafa að mestu helgað sig leikritun eiga verk
í stóru húsunum. Hávar Sigurjónsson tvö í Þjóðleikhúsinu,
Jón Atli Jónasson eitt í Borgarleikhúsinu. Annað sem ég
tók eftir er að óvenju hátt hlutfall íslensku verkefnanna
eru „hefðbundin höfundaverk“, þ.e. virðast vera sýningar
byggðar á framlögðum handritum höfunda. Það á t.d.
við um eitt forvitnilegasta verkefnið, Gullregn Ragnars
Bragasonar, því þótt hann ætli að leikstýra því sjálfur þá
er kynningin þannig að þar virðist vera á ferðinni leikrit
af gamla skólanum. Ragnar hefur sýnt meistaratakta í
sjónvarpi og kvikmyndum - hvernig gengur honum með
þennan nýja miðil? Það verður gaman að sjá. Fleiri kveða
sér hljóðs í fyrsta sinn: Kristín Eiríksdóttir, (með tvö eins
og Hávar), Kari Ósk Gretudóttir, Salka Guðmundsdóttir,
Tyrfi ngur Tyrfi ngsson, svo nokkur séu nefnd. Annað sem
gömlum rýnendum í efnisskrár þykir forvitnilegt er að þó
að leikárið sé svona „nýtt íslenskt“ í öllum húsum þá velur
kynningarfólkið af einhverjum ástæðum ekki að draga
það sérstaklega fram. Þjóðleikhúsið talar um „tilfi nningar“,
Borgarleikhúsið um „kröftugt og töfrandi leikár“. Enda er
svo sem fl eira í boði en nýmetið.
(DÝRU) ÚTLENSKU VERKIN
Það kennir margra grasa þegar kemur að erlendum
verkum – þó ekki væri. Að vanda er engilsaxnesk slagsíða
nokkuð afgerandi. Ef ég ætti að nefna tvö sem mér þykja
sérlega spennandi væru það sennilega bresk endurgerð
á Commedia Dell’arte meistarastykki Goldonis, Tveggja
þjónn og Fyrirheitna landið eftir Jez Butterworth, höfund
sem ég hef lengi vitað af en aldrei kynnt mér. Nú er
semsagt tækifærið. Bæði þessi verk eru í Þjóðleikhúsinu.
Einn fl ötur á sýningu erlendu verkanna kemur fram
núna eftir hrun. Með stórlega lækkuðu gengi krónunnar
hafa greiðslur fyrir sýningarrétt vaxið sem því falli
nemur. Kannski skýrir þetta að einhverju leyti drjúgan hlut
íslenskra verka. Hitt vekur nokkra furðu að einmitt núna
sjái Borgarleikhúsið sér leik á borði og bjóði upp á Mary
Poppins, verk sem hefur lengi verið til skoðunar hér en aldrei
fyrr en nú komist á svið, m.a. út af kostnaði við að kaupa
leyfi ð. Einhverjir hafa þannig efast um að Vesalingarnir
hafi verið mikil auðsuppspretta fyrir Þjóðleikhúsið í fyrra,
sú mikla innkoma sem troðfullur salur á hverja sýningu
skilar hafi runnið að stórum hluta rakleitt úr landi. Eru svona
rándýrar erlendar „afþreyingarsýningar“ kannski enn
vafasamari verkefni fyrir „opinber leikhús“, að töluverðu
leyti á opinberu framfæri, við núverandi aðstæður?
LEIKÁRIÐ
ER BYRJAÐ! EFTIR ÞORGEIR TRYGGVASON
33
ENDURVINNSLA
Afþreyingarhlutverkinu sinna stóru húsin vitaskuld af
kappi, og oft ansi vel. Mér þykir samt áhættufælnin keyra
úr hófi fram þegar „stríðshestar“ á borð við Á sama tíma
að ári eru kembdir enn á ný og sendir enn einn hringinn á
hlaupabrautinni. Og þó enn frekar þegar ekki einu sinni
er haft fyrir því að setja nýja leikara í hlutverkin, eins og
í Með fulla vasa af grjóti í Þjóðleikhúsinu (og reyndar í
Listaverkinu hjá sömu stofnun í fyrra). Það þykir mér furðuleg
ráðstöfun. Ekki þar fyrir, ég ætla ekki að missa af því að
sjá Benedikt Erlingsson og Halldóru Geirharðsdóttur rifja
upp Ormstungu. Það er sem betur fer ekki í starfslýsingu
leikhúsunnandans að vera samkvæmur sjálfum sér.
HVAR ER CHURCHILL?
Ég held að svona greinar séu hreint ómark ef höfundur
þeirra kvartar ekki yfir að einhver tiltekinn höfundur sé
ómaklega vanleikinn hér á landi. Prófið t.d. að gúggla
„Jón Viðar Jónsson“ og „Strindberg“. Sjálfur ætla ég
að tala máli Caryl Churchill. Þessi 75 ára gamla breska
kona hefur á langri skrifævi stillt sér upp með merkustu
leikskáldum nútímans og vel má rökstyðja að hún sé
mikilvægasti leikritahöfundur sem uppi er nú á dögum.
Hún hefur hins vegar að ég kemst næst aldrei ratað upp á
svið „stóru leikhúsanna“ og reyndar skammarlega sjaldan
sést hér yfirleitt. Eitt af nýjustu verkum hennar „A number“
(2002) var held ég boðað á vegum sjálfstæðs leikhóps
fyrir nokkrum árum en rataði ekki á svið (minnir mig). Það
er eitt snjallasta leikrit sem ég hef lesið – og gríðarlega
spennandi viðfangsefni fyrir tvo flinka leikara. Og hvers
vegna er ekki búið að fá Hallgrím Helgason til að snara
hinum stórkostlega ljóðleik hennar Serious Money (1987),
verki þar sem siðlaust athæfi kauphallarbraskara er skoðað
á svo snjallan og skarpskyggnan hátt að á sínum tíma
fylltist leikhúsið til jafns af vinstrisinnuðum gagnrýnendum
kerfisins og harðsvíruðum verðbréfamiðlurum sem fögnuðu
„sínum mönnum“. Ef ekki núna – hvenær þá?
TÝNDAR PERLUR OG GLATAÐ GLÓPAGULL
Annað safn verka er líka fjarverandi. Á Norðurpólnum
verður Hinn fullkomni jafningi – áhrifaríkur einleikur Felix
Bergssonar – tekinn til kostanna á ný af nýrri kynslóð. Það
er eftir því sem best verður séð eina dæmið í ár um að
íslenskt verk fái slíka endurmeðferð í atvinnuleikhúsinu.
Þetta er ekki nýtt einkenni á verkefnavalinu. Ég geri
reyndar ráð fyrir að dramatúrgar húsanna fari reglulega
í gegnum bunkana af því sem við köllum klassík og öðrum
eldri verkum íslenskra leikskálda. En niðurstaðan er
sjaldnast sú að þar sé nokkuð sem vert sé að sýna. Hvað
veldur? Er arfurinn okkar kannski rýrari en við vonuðum?
Eða hafa tískan og vinnubrögðin breyst svo í leikhúsinu að
það hefur hvorki áhuga né treystir sér til að láta verk úr
eldri jarðvegi lifna á ný? Veit það ekki – en væri alveg til
í að sjá Skjaldhamra í Borgarleikhúsinu og Stalín er ekki hér
í Þjóðleikhúsinu. Og hvenær kemur Rimas Tuminas og setur
upp Skugga-Svein?
ÚTVISTUN ÁHÆTTUNNAR
Bæði stóru leikhúsin í borginni og Leikfélag Akureyrar
stunda öflugt samstarf við frjálsa leikhópa í ár eins og
undanfarið. Þetta vinnulag er orðið fast í sessi, skilar
oft ákaflega forvitnilegum sýningum og er t.d. ein
af forsendum velgengni hins magnaða „útrásarhóps“
Vesturports. Verðlaunaverkið Tengdó er svona vaxið og
fer upp aftur í vetur. Það er auðvelt að sjá bæði jákvæðar
og neikvæðar hliðar þessa. Þær raddir heyrast oft innan
úr leikhúsheiminum að með þessu séu leikhúsin í raun
að fylla húsin sín af leiklist án þess að vera bundin af
eigin kjarasamningum. Einnig má líta á fyrirkomulagið
sem „útvistun áhættunnar“, þar sem tilraunamennska er
ljóslega meira áberandi í þessum hluta efnisskrárinnar.
En svo er hitt – með þessu móti fá leikhópar aðgang að
fullbúnum leikhúsum og öflugri „bakvinnslu“ kynningar- og
miðasölufólks og sleppa þannig við tímafrekt stúss. „Best
of both worlds“ sagði einn aðstandandi frjáls leikhúss við
mig í spjalli um þessa hluti á dögunum.
BLESSUÐ BÖRNIN
„Hver ákvað að öll börn ÞURFI að sjá Dýrin í Hálsaskógi?“
Þessa spurningu heyrði ég um daginn og varð fátt um svör.
En vissulega étur hver upp eftir öðrum að þannig sé þetta
nú bara, að hver kynslóð þurfi að eiga kost á stefnumóti
við Lilla og Mikka. Hvað veldur? Fyrir nú utan hvað verkið
er skemmtilegt (og það er það) þá eru verðmætin kannski
fólgin í sameiginlegri upplifun – foreldrar njóta með
börnunum einhvers sem þau nutu sjálf sem börn. Þannig
að jú – það er gott að nokkur barnaleikrit fái svona
framhaldslíf. Og svo þarf auðvitað eitthvað nýtt líka –
helst í tengslum við líf barna hér og nú. Það er svo sem
ekki offramboð á svoleiðis sýningum. Borgarleikhúsið teflir
fram Mary Poppins. Það verður vafalaust glæsilegt og
ævintýralegt. Á göldrótt bresk barnfóstra erindi við íslensk
börn? Varla annað en að skemmta þeim. Á þessu sviði er
nýsköpunin eins og annars staðar í höndum leikhópanna.
GESTIR
Það er heldur betur hollt að fá heimsóknir að utan.
Fá spennandi listamenn til starfa sem sprottnir eru úr
öðrum jarðvegi, hafa ekki þykka fléttu af tengslum inn í
leikhúsheiminn hér, eru ekki með höfuðin full af minningum
um leikarana sem þeir eiga að fara að vinna með. Í
ár er það Benedict Andrews sem krossar í þetta box á
lista leikhússins. Þetta er stórmerkur leikstjóri, bæði virtur
og umdeildur, og sýndi með Lé konungi í Þjóðleikhúsinu
að hann hefur merkilegri sýn að miðla. Það er því
OG HVERS VEGNA ER EKKI BÚIÐ
AÐ FÁ HALLGRÍM HELGASON TIL
AÐ SNARA HINUM STÓRKOSTLEGA
LJÓÐLEIK HENNAR SERIOUS MONEY
(1987), VERKI ÞAR SEM SIÐLAUST
ATHÆFI KAUPHALLARBRASKARA
ER SKOÐAÐ Á SVO SNJALLAN OG
SKARPSKYGGNAN HÁTT AÐ Á
SÍNUM TÍMA FYLLTIST LEIKHÚSIÐ
TIL JAFNS AF VINSTRISINNUÐUM
GAGNRÝNENDUM KERFISINS
OG HARÐSVÍRUÐUM
VERÐBRÉFAMIÐLURUM SEM
FÖGNUÐU „SÍNUM MÖNNUM“.
EF EKKI NÚNA – HVENÆR ÞÁ?