Spássían - 2012, Side 40

40
1 Raddir vorsins þagna kom út í íslenskri
þýðingu Gísla Ólafssonar árið 1965. 2
Endimörk vaxtarins kom út í íslenskri
þýðingu Þorsteins Vilhjálmssonar og
Finnboga Guðmundssonar árið 1974. 3
Rómarklúbburinn var sérfræðingaráð sem
tókst á við málefni tengd fj arlægri framtíð
mannkynsins og plánetunnar allrar. Hann
var stofnaður í Róm árið 1968. Sjá http://
www.clubofrome.org. 4 Roy, Arundhati, Th e
Greater Common Good, Bombay, India Book
Distributor, 1999, 5. 5 Our Common Future,
World Commission on Environment and
Development, Oxford/New York, Oxford
University Press, 1987, 43. 6 Commoner,
Barry, Th e Closing Circle, New York, Alfred A.
Knopf, 1971, 33. 7 Radkau, Joachim, Die Ära
der Ökologie. Eine Weltgeschichte, München, C.
H. Beck, 2011, 125. 8 White Jr., Lynn, „Th e
Historical Roots of Our Ecologic Crisis“, 1967.
Endurprentað í: Glotfelty, Cheryll/Fromm,
Harald (ritstj.), Th e Ecocriticism Reader.
Landmarks in Literary Ecology, Athens Ga.,
University of Georgia Press, 1996, 9. 9 Guha,
Ramachandra, Environmentalism. A Global
History, Oxford/New York, Oxford University
Press, 17. 10 Sjá t.d. greinar á http://www.
loft slag.is. 11 Randers, Jorgen, 2052. A Global
Forecast for the Next Forty Years, White River
Junction, Vermont, Chelsea Green Publishing,
2012, 119-120. 12 McKibben, Bill, „Global
Warming’s Terrifying New Math“, 19. júlí
2012, sótt 7. ágúst 2012 af http://www.
rolling stone.com/politics/news/global-
warmings-terrifying-new-math-20120719. 13
Randers, 2052, 128.
grundvallarandstöðu sína gegn
borgarmenningu veit hún að hún er
ekki fær um að vera án borgarinnar
sem hún heimsækir áfram eft ir að
hafa fl utt til Hveragerðis: „Ég hélt
að við myndum fara sjaldnar í bæinn,
kemur á óvart hversu ítrekuð erindi
við eigum yfi r heiðina. Líklega
ekki orðin nægilega sjálfbær” (86).
Meðvituð sjálfsírónía setur svip sinn
á stíl Jarðnæðis, og hún einkennir
einnig leit Oddnýjar að sinni eigin
Útópíu til að setjast að í: Á eyju
í Breiðafi rði, í fyrrum klaustri, í
fræðimannaíbúð. En í hvert skipti
fi nnur hún eitthvað til að kvarta
yfi r. Það er ekkert netsamband
í Hergilsey (29); nunnurnar á
Kirkjubæjarklaustri voru hræsnarar
(201); og íbúðin við Þórbergssetur
hefur enga sorphirðu (196).
Þegar litið er til þessarar gagnrýnu
og írónísku sjálfsskoðunar, og hún
tengd kröfunni um heildræna
sýn, þá virðist undarlegt að í
Jarðnæði er næstum alveg litið
framhjá alvarlegustu ógninni
við lýðræði, réttlæti og náttúru;
loft slagsbreytingum. Þær valda þegar
gríðarlegum vandamálum um allan
heim,10 og ef mannkyninu tekst ekki
að halda hlýnun jarðar undir 2 gráðum
á Celsíus, er að auki talið mögulegt að
við sitjum uppi með keðjuverkandi
loft slagsbreytingar. Þannig gæti
sífreri þiðnað og mikið magn virkra
gróðurhúsaloft tegunda losnað og
aukið stórlega við afl eiðingar losunar
af mannavöldum.11 Afl eiðingar þess
myndu líklega gera það að aukaatriði
hverjum Grímsstaðir tilheyra. Það er
ástæðan fyrir því að Bill McKibben
– rithöfundur og aðgerðasinni –
krafðist þess nýlega að meirihluti
þeirrar olíu sem þegar hefur verið
uppgötvaður verði látinn liggja áfram
í jörðu, í stað þess að nota hann sem
eldsneyti.12
Oddný nefnir það vissulega að
„jökullinn bráðnar hratt” (49) og
hana dreymir um „réttlæti á þessu
landi, jú og í heiminum” (24). En þar
sem losun gróðurhúsaloft tegunda frá
ríkari hluta heimsins er mun meiri
en frá fátækari hlutanum, sem situr
þó uppi með verstu afl eiðingarnar,
virðist undarlegt að Oddný velti til
dæmis aldrei fyrir sér hnattrænum
afl eiðingum af tíðum fl ugferðum
sínum til Evrópu (í einlægri leit að
Gullöldinni, að sjálfsögðu) eða af
kjötneyslu sinni sem greinilega er
mikil (nær allar máltíðir sem minnst
er á í Jarðnæði innihalda mikið af
kjöti). Á þessum sviðum er tiltölulega
auðvelt að minnka vistfræðileg
fótspor sín.
En rómantískur fókus Oddnýjar
á sveitalíf, ásamt andstöðu við
borgarmenningu kemur í veg fyrir
að hún fari út í slíkar hnattrænar
vangaveltur og lokar jafnvel stundum
augum hennar fyrir möguleikum
nýrra hugmynda. Þegar henni
er til dæmis sagt frá „lóðréttum
landbúnaði“, einni tegund
borgarlandbúnaðar þar sem háhýsi
eru notuð sem gróðurhús, hafnar hún
honum án skýringa og lítur á hann
sem í besta lagi millibilslausn (137).
Eins og í dystópíum á borð við Uår,
virðist Oddný undir niðri gera ráð
fyrir að borgin sé fyrirbæri sem muni
hvort eð er verða að hverfa einhvern
veginn einn daginn – jafnvel gegnum
vistfræðilegt og samfélagslegt hrun.
Þetta má þó telja mjög ólíklegt. Nú
þegar býr mikill meirihluti heimsins
í borgum og þeim mun fj ölga
áfram (líklega verða þeir um 80%
jarðarbúa um miðbik aldarinnar).13
Næstum tveir þriðju Íslendinga búa
á höfuðborgarsvæðinu og eru engin
merki um að þeir ætli sér að fl ytja á
bóndabæi. Því vinnur sífellt stærri
hópur fólks, til dæmis hreyfi ngin
sem kennir sig við „breytingu
borgarinnar“ („Transition Town“), að
lausnum til að gera borgir sjálfbærari.
Borgarlandbúnaður getur að auki
dregið úr fi rringu borgarbúa og
endurnýjað tengslin við náttúruna
með því að sýna að matur vex ekki á
hillum stórmarkaða. Og „grænkun“
borganna býður upp á möguleikann
á afþreyingu án þess að fólk þurfi
að aka jepplingnum sínum út í
sveit eða að fl júga til fj arlægra
landa og losa þannig mörg tonn af
gróðurhúsaloft tegundum. Að búa í
sveitinni og búast við sömu grunngerð
samfélagsins, sömu lífsgæðum
og sambærilegri menningarlegri
afþreyingu og í borginni mun á hinn
bóginn óhjákvæmilega leiða til mjög
ósjálfbærs lífsstíls.
Þrátt fyrir þessi vandamál sem
fylgja hugmyndinni um Gullöldina
er Jarðnæði afar gott dæmi um
umhverfi s-verndarbókmenntir sem
opna umræðu frekar en að loka henni.
Og þar sem Oddný áskilur sér rétt til
þess í lok skáldsögunnar „að skipta
um skoðun” (195), er enn von til þess
að næstu dagbókarfærslur muni ekki
aðeins taka á landakaupum Huangs
Nubos, heldur einnig á óábyrgum
áformum Íslands um að bora eft ir
olíu á norðurskautssvæðinu – og á
hnattrænni hlið þeirra.
Að búa í sveitinni og búast við sömu
grunngerð samfélagsins, sömu lífsgæðum
og sambærilegri menningarlegri afþreyingu
og í borginni mun óhjákvæmilega leiða til
mjög ósjálfbærs lífsstíls.