Orð og tunga - 2020, Blaðsíða 61

Einar Sigurðsson og Heimir Viðarsson: Um líka í fornu máli 49
Snúum okkur nú aftur að líka. Í dæmi (16) hér á undan voru rök lið­
irnir fornöfn en einnig koma hins vegar dæmi til álita þar sem nefni­
fallsliðurinn fer á undan þágufallinu þótt hvorugur rökliðurinn sem
fer á eftir persónubeygðu sögninni sé fornafn, sbr. (19):
(19) Hvenær likadi Abraham gudi ...
(Silv 263.17 [ísl. hdr., ca 1425–1445])
Samkvæmt athugunum Jóhannesar Gísla Jónssonar (2018:143–144)
flyst andlag yfirleitt aldrei fram fyrir frumlag með andlagsstökki
nema það sé fornafn eða a.m.k. léttur liður. Til þess að greina líka í (19)
sem eitthvað annað en skiptisögn þyrfti því annaðhvort slík færsla
á nefni falls liðnum að hafa orðið eða þágufallsliðurinn að hafa flust
til hægri. Færsla til hægri á (formlega) óákveðnum liðum á borð við
guð er einmitt ein slíkra hægrifærslna sem Jóhannes Gísli (2018:146)
nefnir. Það þýðir því að vafasamt væri að byggja greiningu á því.
Helgi Bernódusson (1982:202) bendir svo á annað dæmi með líka
úr fornu máli í Íslenskri hómilíubók þar sem þágufallsliðurinn guði
virðist vera andlagið (þá væri nefnifallsliðurinn maðurinn frumlagið;
hliðstæðan texta er ekki að finna í Norskri hómilíubók):
(20) En maþr eN má a engalund líca guþe nema fyr trv
(ÍslHóm 98r13 [ísl. hdr., ca 1200])
Í (20) er hvorugur rökliðanna fornafn en aftur á móti fellur dæmið
utan alhæfingar Jóhannesar Gísla vegna þess að hún tók einungis til
dæma þar sem persónubeygð sögn fer á undan frumlagi og andlagi.
Í þessu dæmi fer nefnifallsliðurinn á undan persónubeygðu sögninni
en það er ekki þar með sagt að hann sé í frumlagssæti; liðurinn gæti
allt eins verið kjarnafærður. Staða þágufallsliðarins virðist aftur á móti
ekki passa vel við að hann sé frumlagið ef dæmið er borið saman við
nútímamál en liðurinn gæti þó hafa flust til hægri (sbr. hér að ofan). Í
sambærilegum dæmum í nútímamáli með hjálparsögn þar sem and­
lag er kjarnafært verður ákveðið frumlag að færast framar í setning­
unni, a.m.k. fram fyrir aðalsögn eins og við munum nú sjá. Í (3b) fyrir
ofan sýndum við tilbúna dæmið Þessa bók las hún þar sem við sögðum
að hún væri frumlagið — orðaröð í því dæmi veitir þó ekki upplýs­
ing ar um hvor rökliðurinn er frumlagið. Sé hjálparsögninni mega hins
vegar bætt við sést hvar frumlagið getur og getur ekki staðið.
(21) a. Þessa bók(andl.) má hún(frl.) lesa.
b. *Þessa bók má lesa hún.
tunga_22.indb 49 22.06.2020 14:03:51