Orð og tunga - 2020, Blaðsíða 27

Þóra Björk Hjartardóttir: Orðið hvað sem orðræðuögn 15
ur um orðaleit að ræða, ögnin hefur það hlutverk að gefa mælanda
færi á að kalla fram orð sem hann hefur gleymt í svipinn.
Enn fremur var þessi notkun agnarinnar hvað greind sem liður í
sjálf sprottinni sjálfsleiðréttingu sem er býsna algeng í samtölum og
felst í því að mælandi gefur til kynna með ýmsum leiðum vanda í orð­
ræð unni sem hann hefur ratað í. Vandinn (rótin) getur verið fólg inn í
því að mælandinn leitar í huga sér að orði sem hann vildi sagt hafa og
er þá oftast látinn í ljós með hiki eða orðræðuögnum (merk ið), hér ögn­
inni hvað, áður en orðið sjálft er mælt (niðurstaðan). Einnig getur vand­
inn legið í því að mælandi er ekki alveg fullviss um tímasetningu eða
magn (rót) en setur þó fram það sem hann telur sennilegt (niðurstaða)
með fyrirvara um að hann kunni að fara með rangt mál (merki). Sá
fyrirvari eða varnagli er tjáður með ögninni hvað. Langflest dæmin í
efniviðnum voru af þessu síðarnefnda tagi.
Hliðstæðar agnir við ögnina hvað í þeim hlutverkum sem hér hafa
verið greind má finna í skyldum málum eins og rætt var stuttlega í 3.
kafla. Þó virðist sem staða agnarinnar í íslensku sé bundnari því hún
er einskorðuð næst á undan þeim lið sem hún beinist að í þessum
tilteknu hlutverkum.
Ekki er víst að öll kurl séu komin til grafar um notkun agnarinnar
hvað í íslensku talmáli þótt með þessari athugun hafi sitthvað vonandi
þokast í átt að frekar skilningi á eðli ýmissa orða í íslensku sem notuð
eru sem orðræðuagnir í margvíslegum tilgangi.
Heimildir
Aijmer, Karin. 2002. English Discourse Particles. Amsterdam: John Benjamins
Publishing Company.
Aijmer, Karin. 2015. The Swedish modal particle väl in a contrastive perspec­
tive. Nordic Journal of English Studies 14/1:174–200.
Aijmer, Karin. 2016. The Swedish modal particle nog. A contrastive analysis.
Nordic Journal of English Studies 15/3:149–170.
Biber, Douglas. 2004. Historical Patterns for the Grammatical Marking
of Stance. A Cross­register Comparison. Journal of Historical Pragmatics
5/1:107–136.
Biber, Douglas og Edward Finegan. 1989. Styles of Stance in English: Lexical
and Grammatical Marking of Evidentiality and Affect. Text 9/1:93–124.
Brinton, Laurel J. 2017. The Evolution of Pragmatic Markers in English: Pathways
of Change. Cambridge: Cambridge University Press.
tunga_22.indb 15 22.06.2020 14:03:49