Orð og tunga - 2020, Blaðsíða 111

Ágústa Þorbergsdóttir: Asnaleg íslensk nýyrði? 99
40–50 orð um strengi og til að aðgreina þau og gera þau gagnsæ og
nákvæm þá eru mynduð samsett orð, s.s. aðalstofnstrengur og ljós leið­
arastrengur. Einnig má taka dæmi úr íðorðasafni lækna en þar er að
finna tæplega 20 orð um lungnabólgu. Sum orðin eru mjög löng þar
sem mikið er lagt upp úr nákvæmni og reynt að koma sem flestum
merkingarþáttum inn í orðin. Stundum þykja orðin löng og óþjál, t.d.
millivefsplasmalungnabólga en þá er gott að hafa í huga að sambærileg
erlend heiti eru það oftast líka (e. interstitial plasma­cell pneumonia).
Þá er til viðbótar sú krafa gerð til nýyrða að þau skuli helst mynduð
af innlendum orðstofni. Þetta atriði tengist áðurnefndu gagnsæi, þ.e.
ef orð er myndað af innlendum orðstofni er það merkingarlega gagn­
særra en tökuorð af erlendum orðstofni. Þessu tengt er einnig það
atriði að auðveldara er að stafsetja og beygja orð sem eru mynduð af
inn lendum orðstofni en tökuorð. Í sumum fræðigreinum hefur þótt
heppi legra að aðlaga erlend orð íslensku en að mynda íslensk nýyrði
af inn lendum stofnum. Hér má t.d. nefna ýmis efnafræðiheiti (t.d.
kóbalt, kadmín) og jarðfræðiorð (t.d. gabbró, ólígósen). Þess ber þó að
geta að fjölmörg tökuorð hafa aðlagast íslensku vel, hvort sem um er
að ræða framburð, stafsetningu eða beygingu (t.d. skáti, bíll).
Eitt af því sem þarf að hafa í huga í sambandi við nýyrði og lífslíkur
þess er hvort tökuorð hafi áður fest í sessi (sbr. Hanna Óladóttir 2007).
Hér má taka dæmi um tökuorðið flapi sem er komið af enska orðinu
flap og er notað um hreyfanlega plötu á afturhluta flugvélarvængs. Til
er íslenska heitið vængbarð sem mér þykir sjálfri skiljanlegra en töku­
orðið flapi sem almennt er notað en þess ber að geta að orðaforði um
flug og flugvélar er mér ekki tamur. Enda þótt flapi sé ekki myndað af
íslenskum stofni fellur það vel að málinu og samsetningar með því eru
liprari en með íslenska orðinu, s.s. raufaflapi fremur en raufavængbarð.
Í ISO­staðli1 um íðorðavinnu eru talin fram æskileg viðmið við
mynd un íðorða (transparency, consistency, appropriateness, linguis­
tic economy, derivability and compoundability, linguistic correctness,
pre ference for native language) og eru þau að flestu leyti samhljóða
þeim atriðum sem hér hafa verið nefnd að framan.
Það sem er óvanalegt og framandi getur oft hljómað sérkennilega í
fyrstu. Íslenska orðið yfir boarding er byrðing. Er þetta gott eða vont orð
eða hugsanlega fyrst og fremst framandi orð? Það verður að hafa í huga
að smekkur manna er ólíkur. Það sem einum finnst vera gott nýyrði
getur öðrum fundist vont. Kröfur sem gerðar eru til nýyrða þurfa hins
1 Sjá ISO 704:2009 Terminology work – Principles and methods (https://www.iso.
org/standard/38109.html).
tunga_22.indb 99 22.06.2020 14:03:53