Orð og tunga - 2020, Síða 67

Einar Sigurðsson og Heimir Viðarsson: Um líka í fornu máli 55
í ekki stærra safni texta. Þar að auki er almennt gert ráð fyrir því að
í skyldum málum hafi rótskyld sögn getað tekið þágufallsandlag en
þetta atriði er reyndar flóknara en svo að hér sé hægt að leggja dóm
á rétta greiningu dæma í öðrum tungumálum (sbr. t.d. ofansagt um
fornensku og önnur skyld mál).
Varðandi aldur textanna er mikilvægt að benda á að meginþorri
varðveittra íslenskra miðaldatexta er umtalsvert yngri en þeir textar
sem vitnað er til í (25)–(28) hér á undan: þýdd, kristileg rit voru
með því fyrsta sem skráð var á bókfell og þessi rit varðveita ýmis
forn leg málleg einkenni sem alls ekki eða sárasjaldan er að finna í
yngri textum eins og Íslendingasögunum (sjá t.d. umræðu hjá Heimi
Frey Viðarssyni 2017). Möguleg skýring á dreifingunni væri þá sú
að um sé að ræða málbreytingu, þar sem tilbrigðin sem eldri textar
varðveiti hafi horfið. Þetta er sú skýringartilgáta sem við göngum út
frá hér en við áréttum þó að við lítum alls ekki svo á að þessi dæmi
sé hægt að hafa til marks um að aukafallsliðir til forna hafi aldrei
verið frumlög eða að aukafallsfrumlög séu einhver nýjung, eins og
sumir málfræðingar hafa reynt að færa rök fyrir (sbr. t.d. Faarlund
2001). Hér er enn fremur ónefndur sá möguleiki að líka hafi ekki verið
skiptisögn í forníslensku en hafi e.t.v. verið það í fornnorsku. Þá ber
reyndar að líta til þess að sumir textanna hér að ofan eru íslenskir,
a.m.k. í þeim skilningi að þeir eru varðveittir í íslenskum handritum.
Ef við gefum okkur að málstig (þ.e. aldur dæmanna) sé raunveru­
lega úrslitaatriði í þessu sambandi gætum við átt von á að finna dæmi
um líka með nefnifallsfrumlagi í fornum lagatextum; slíkir textar voru
einnig á meðal þess efnis sem fyrst var skráð á bókfell. Í lögbókinni
Grágás eru hins vegar engin dæmi um sögnina líka og skýringar þess
væntanlega að leita í textategundinni. Við lítum því ekki á dreifinguna
sem röksemd gegn því að greina líka sem skiptisögn. Almennt má
segja að sú staðreynd að fá dæmi finnist um fyrrnefndar formgerðir
sé í sjálfu sér ekkert óviðbúin, því stýrinafnhættir eins og hér á undan
eru ekki sérlega algeng setningagerð í textum og það er líka með
stýrisögn ekki heldur. Samkvæmt Orðstöðulykli Íslendingasagna eru
aðeins 42 dæmi um líka í nafnhætti og um girnast eru í heildina aðeins
11 dæmi en þar eru engin dæmi um að þessar sagnir standi saman.
Niðurstaðan hér er þá sú að líka hafi getað tekið nefnifallsfrumlag
í eldra máli. Ef við föllumst á að sögnin hafi einnig getað tekið þágu­
fallsfrumlag eru hér komin rök fyrir því að líka hafi verið skiptisögn
á eldri málstigum. Við gerum þá almennt ráð fyrir að einn og sami
málhafinn hafi getað notað líka sem skiptisögn. Í elstu textum finnast
tunga_22.indb 55 22.06.2020 14:03:51